• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احباط اعمال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کليدواژه: تفسیر، استغفار، توبه.

پرسش: آیا آیات و روایات ناظر به احباط اعمال و تکفیر گناهان ، منافات با آیاتی ندارد که ناظر به آن است که هر فردی در قیامت ، اعمال خیر و شر خود را هرچند کوچک باشد خواهد دید؟
آیا این حدیث که در قیامت اول به نماز می‌نگرند، در صورتی که مقبول واقع شد به بقیه اعمال رسیدگی می‌کنند، با آیه "فمن یعمل مثقال ذره خیر یره" تناقض ندارد؟

پاسخ: اولا: آیات و روایاتی که دلالت بر حبط اعمال خیر و یا بخشیده شدن کارهای شر دارند، حاکم بر این دو آیه هستند و این دو آیه محکوم‌اند. ثانبا: دو اصلی که در آیات فوق آمده است که می‌گوید انسان هر ذره‌ای از کار نیک و بد را می‌بیند به صورت یک قانون کلی است، و می‌دانیم هر قانون ممکن است استثناهایی داشته باشد و مورد تخصیص قرار گیرد...


پروردگار متعال در آیاتی مانند دو آیه: «فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره»،
[۱] زلزله/سوره۹۹، آیه۷.    
«و من یعمل مثقال ذرة شرا یره».
[۲] زلزله/سوره۹۹، آیه۸.    
مسئله «تجسم اعمال»، اعم از نیک و بد در روز قیامت را بیان نموده و می‌فرماید: «هر کس به اندازه ذره‌ای (مقدار بسیار کوچکی که در حالت عادی ممکن است با چشم غیرمسلح دیده نشود) کارهای نیک یا بد انجام دهد در روز قیامت آن را خواهد دید». این تعبیر کنایه از این است که حساب رسی خداوند در آن روز، فوق العاده دقیق و حساس است، و ترازوهای سنجش عمل در قیامت آن قدر ظریف است که حتی کوچک‌ترین اعمال انسانی را وزن می‌کنند و به حساب می‌آورند.
[۳] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۲۸ - ۲۲۹، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    


بین اندیشمندان اسلامی در مراد و مقصود از دیدن اعمال، سه دیدگاه به شرح زیر وجود دارد:
۱. «مراد از رویت و دیدن در این آیه؛ دیدن خود عمل است».
۲. مراد، دیدن جزای اعمال است؛ اگر عملش خیر باشد جزای خیر می‌بیند و اگر عملش شر باشد جزای شر می‌بیند.
۳. «مراد و مقصود، دیدن و مشاهده اعمال به صورت مکتوب در نامه اعمال است، نه نتیجه و جزای عمل یا تجسیم عمل».
[۴] طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۱۹۹-۲۰۰، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.


با توجه به عمومیت و کلیت آیات مبنی بر این که انسان در روز قیامت نتیجه تمام اعمال نیک و بد خویش را از کوچک و بزرگ می‌بیند، در نگاه ابتدایی به نظر می‌رسد بین این دسته از آیات، با آیات، «لئن اشرکت لیحبطن عملک»
[۵] زمر/سوره۳۹، آیه۶۵.    
«و من یکفر بالایمان فقد حبط عمله و هو فی الآخرة من الخاسرین»،
[۶] مائده/سوره۵، آیه۵.    
؛ «و الذین کذبوا بآیاتنا و لقاء الآخرة حبطت اعمالهم»
[۷] اعراف/سوره۷، آیه۱۴۷.    
و روایاتی که دلالت بر حبط اعمال نیک به سبب برخی از اسباب دارند، تعارض وجود دارد؛ مانند روایت منقول از امام صادق (علیه‌السّلام) که می‌فرماید: «اول ما یحاسب به العبد علی الصلاة فاذا قبلت قبل منه سائر عمله و اذا ردت علیه رد علیه سائر عمله؛ اولین چیزی که بنده را با آن محاسبه می‌کنند، نماز است که اگر قبول شود، دیگر اعمال او نیز قبول خواهد شد و در غیر این صورت، دیگر اعمال او نیز مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت».
[۸] ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۰۸، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
هم چنین با آیات و روایات عفو و توبه و آیات تکفیر «ان الحسنات یذهبن السیئات»
[۹] هود/سوره۱۱، آیه۱۱۴.    
که دلالت بر بخشیده شدن برخی از گناهان قبل از قیامت دارند.

۳.۱ - پاسخ به شبهه تعارض

علما برای حل و پاسخ گویی به شبهه تعارض، پاسخ‌های متعددی به شرح زیر ارائه نموده‌اند:

۳.۱.۱ - پاسخ اول

آیات و روایاتی که دلالت بر حبط اعمال خیر و یا بخشیده شدن کارهای شر دارند، حاکم بر این دو آیه هستند و این دو آیه محکوم‌اند. بدین توضیح که هر کس اعمال خیرش به اسبابی که برای حبط بیان شده حبط شود، به منزله این است که اصلا کار خیری انجام نداده تا بخواهد آن را در قیامت ببیند. هم چنین هر کس اعمال شرش به اسبابی مانند توبه ، انجام کارهای نیک و... محو شود، مانند این است که اصلا کار شری انجام نداده تا بخواهد در قیامت نتیجه آن را ببیند.
[۱۰] طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۳۴۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
همان گونه که در علم اصول بیان شد؛ بین دلیل حاکم و محکوم منافات و تعارضی وجود ندارد. بنابراین بین این دو آیه و آیات و روایات احباط و مغفرت از جمله روایت مورد سؤال نیز هیچ گونه منافات و تعارضی وجود ندارد.

۳.۱.۲ - پاسخ دوم

دو اصلی که در آیات فوق آمده است که می‌گوید انسان هر ذره‌ای از کار نیک و بد را می‌بیند به صورت یک قانون کلی است، و می‌دانیم هر قانون ممکن است استثناهایی داشته باشد و مورد تخصیص قرار گیرد، آیات عفو و توبه و احباط و تکفیر در حقیقت به منزله استثناء و تخصیص عمومیت این دو آیه هستند».
[۱۱] طبرسی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۷۹۹، محقق، بلاغی، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
[۱۲] شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۲۸-۲۳۰، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    


۳.۱.۳ - پاسخ سوم

انسان تمام اعمال خود (چه کوچک و چه بزرگ و چه آنهایی که احباط و تکفیر شده و چه آنهایی که به حالت اولیه خود باقی است) را در روز قیامت، مشاهده می‌کند، اما آنچه احباط و تکفیر شده در حساب رسی لحاظ نمی‌شود و یا با نگاهی دیگر «در مورد احباط و تکفیر، در حقیقت موازنه و کسر و انکساری رخ می‌دهد، و درست مانند مطالبات و بدهی‌ها است که از یکدیگر کسر می‌شود، هنگامی که انسان نتیجه این موازنه را می‌بیند در حقیقت تمام اعمال نیک و بد خود را دیده است. همین سخن در مورد عفو و توبه نیز جاری است؛ چرا که عفو بدون لیاقت و شایستگی صورت نمی‌گیرد، و توبه خود نیز یکی از اعمال نیک است».
[۱۳] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۳۰-۲۳۱، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    


۳.۱.۴ - پاسخ چهارم

فرد کافر نتیجه اعمال خوب خود را در این دنیا درباره خودش و اهل و مال و فرزندانش می‌بینند، به گونه‌ای که هنگام مرگ چیزی از کار خیرش باقی نمی‌ماند که بخواهد در قیامت نتیجه آن را ببیند، همان گونه که فرد مؤمن، کیفر اعمال بد خود را در این جهان، خودش و اهل و مال و فرزندانش می‌بینند و هنگام مرگ، هیچ گونه شر و بدی نزد پروردگار برای او باقی نمی‌ماند تا بخواهد در آخرت نتیجه‌اش را ببیند.
[۱۴] نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج۱۸، ص۳۵۰، تهران، اسلامیه، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
[۱۵] تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۳۰ – ۲۳۱.    
[۱۶] طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۰۰.


۱. ↑ زلزله/سوره۹۹، آیه۷.    
۲. ↑ زلزله/سوره۹۹، آیه۸.    
۳. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۲۸ - ۲۲۹، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۴. ↑ طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۱۹۹-۲۰۰، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
۵. ↑ زمر/سوره۳۹، آیه۶۵.    
۶. ↑ مائده/سوره۵، آیه۵.    
۷. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۴۷.    
۸. ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۰۸، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۹. ↑ هود/سوره۱۱، آیه۱۱۴.    
۱۰. ↑ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۳۴۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
۱۱. ↑ طبرسی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۷۹۹، محقق، بلاغی، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
۱۲. ↑ شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۲۸-۲۳۰، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۱۳. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۳۰-۲۳۱، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۱۴. ↑ نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج۱۸، ص۳۵۰، تهران، اسلامیه، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
۱۵. ↑ تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۳۰ – ۲۳۱.    
۱۶. ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۰۰.


پایگاه اسلام کوئست برگرفته از مقاله «احباط اعمال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۰۹/۲۱.    



جعبه ابزار