اثبات وجود بهشت و جهنم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اعتقاد به بهشت و جهنم، وجود بهشت و جهنم، دلیل عقلی، دلیل نقلی.
پرسش: آیا بهشت و دوزخ الآن آفریده شده‌اند یا بعداً آفریده می‌شوند؟
پاسخ: اصل اعتقاد به بهشت و دوزخ از مسلمات ادیان الهی، خصوصاً دین اسلام است. ولی در کیفیت آن اختلاف وجود دارد. گروهی معتقدند که آن‌ها هم‌اکنون آفریده شده‌اند. گروهی نیز موجود بودن کنونی آن‌ها را ممکن می‌دانند؛ ولی می‌گویند: دلیلی بر این مطلب نداریم. برخی نیز وجود فعلی آن‌ها را امری محال می‌دانند. اکثریت مسلمانان معتقدند که آن‌ها هم‌اکنون وجود دارند و فقط گروهی از
معتزله و
خوارج منکر آن می‌باشند و می‌گویند: که آن دو پس از این
جهان آفریده می‌شوند. باید توجه داشت که این مسئله جنبه سمعی و نقلی دارد و برای اثبات آن باید سراغ
قرآن و
روایات برویم.
اصل اعتقاد به بهشت و دوزخ از مسلمات ادیان الهی، خصوصاً
دین اسلام است. ولی در کیفیت آن
اختلاف وجود دارد. گروهی معتقدند که آن‌ها هم‌اکنون آفریده شده‌اند. گروهی نیز موجود بودن کنونی آن‌ها را ممکن می‌دانند؛ ولی می‌گویند: دلیلی بر این مطلب نداریم. برخی نیز وجود فعلی آن‌ها را امری محال می‌دانند.
اکثریت
مسلمانان معتقدند که آن‌ها هم‌اکنون وجود دارند و فقط گروهی از
معتزله و
خوارج منکر آن می‌باشند و می‌گویند: که آن دو پس از این
جهان آفریده می‌شوند.
باید توجه داشت که این مسئله جنبه سمعی و نقلی دارد و برای اثبات آن باید سراغ
قرآن و
روایات برویم.
دلایل معتقدان به وجود
بهشت و جهنم، بدین شرح است:
در
آیات متعددی از
قرآن کریم، اشاره شده که: بهشت، برای
متقین و نیکوکاران آماده شده و نیز
دوزخ برای
کفار و مخالفان مهیا گشته است:
«
وَ اَتَّقُوا النّارَ التی اُعِدَّتْ لِلکافِرین؛
بپرهیزید از آتشی که برای
کافران آماده شده است».
...«
وجنّهٍ عَرضُها السَّماواتُ والارضُ اُعِدَّتْ لِلمُتّقین؛
و بهشتی که وسعت آن آسمان‌ها و زمین است، و برای پرهیزکاران آماده شده است».
«
اِنّا اَعْتَدْنا للظالمین ناراً اَحاطَ بِهِم سُرادِقُها؛
ما برای
کافران آتشی آماده کرده‌ایم که سرا پرده‌اش، آنان را از هر سو احاطه کرده است».
در این آیات از واژه «اِعداد» استفاده شده است که حاکی از آماده بودن آن‌هاست.
آیاتی که از بی‌توجهی کافران به
معاد یاد می‌کند:
«
لَقَدْ کُنْتَ فی عَقْلَةِ مِنْ هذا فکَشَفْنا عَنکَ غطائَکَ فَبَصَرُکَ الیَومَ حَدید؛
تو از این صحنه غافل بودی و ما پرده را از
چشم تو کنار زدیم و امروز چشمت کاملاً تیز‌بین است».
و از
زبان خود آنان می‌گوید:
«
یا وَیْلَنا قَدْ کُنّا فی غَفْلَهٍ منْ هذا؛
ای وای بر ما که از این (قیامت) در غفلت بودیم».
غفلت در جایی است که چیزی موجود باشد و مورد توجه قرار نگیرد؛ اما در معدوم و چیزی که موجود نیست، این تعبیر درست نیست.
در جای دیگر خداوند می‌فرماید: «
یَعْلَمونَ ظاهراً مِنَ الحَیوهِ الدُّنیا وَهُم عَنِ الآخرهِ هم غافلون؛
آن‌ها فقط ظاهری از
زندگی دنیا می‌دانند، و از
آخرت غافل‌اند».
آگاهی این‌ها خیلی سطحی است؛ به‌گونه‌ای که باید آن‌ها را غافل بدانیم، نه آگاه و هوشیار؛ البته اگر آن‌ها قدری
تفکر و تَعَمُّق داشته باشند، به حقایق این جهان پی خواهند برد.
خداوند می‌فرماید: «
کَلّا لَو تَعْلَمونَ عِلمَ الیَقین لَتَرَوُنَّ الجَحیم ثُمَّ لَتَروُنَّها عَینَ الیقین؛
اگر شما
علم الیقین داشتید. قطعاً
جهنم را خواهید دید. سپس آن را به
عین الیقین خواهید دید».
اکنون به برخی روایات اشاره می‌کنیم:
از
امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده که فرمودند: هر کس چهار چیز را انکار کند،
شیعه ما نیست؛ و آن‌ها عبارت‌اند از:
معراج،
سؤال قبر، خلقت کنونی بهشت و
دوزخ و
شفاعت.
روایاتی داریم که بهشت اکنون در حال شکل گرفتن و گسترش به وسیله
اعمال انسان‌هاست.از جمله روایتی است از امام صادق (علیه‌السلام) از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) که فرمودند: هر کس «
سبحان الله» بگوید، خداوند، درختی در بهشت برایش می‌کارد؛ و هر که «
الحمد لله» بگوید، خداوند، درختی در بهشت برایش می‌کارد؛ و هر که «
لا اله الا الله» بگوید، خداوند، درختی در بهشت برایش می‌کارد؛ و هر که «
الله اکبر» بگوید، خداوند، درختی در بهشت برایش می‌کارد. مردی گفت: پس درختان ما در آن‌جا بسیار است. حضرت فرمود: بله؛ ولی برحذر باشید! آتشی به سوی آن‌ها نفرستید که آن‌ها را بسوزاند.
دلیل دیگر، وجود
عالم برزخ است که عالمی است بین
دنیا و آخرت، که قطعاً بین دو امر وجودی قرار دارد؛ و اگر جهان سوم «آخرت» معدوم بود، در این صورت
برزخ حقیقتاً برزخ نبود، چون بین دو
عالم قرار نگرفته بود.
توضیح این‌که آن‌چه میان دو چیز واسطه و حایل می‌شود، به آن برزخ می‌گویند. هم‌چنان‌که در
قرآن آمده: «
مَرَجَ البَحرینِ یَلْتَقِیان بَینَهُما بَرزَخ لا یَبْغیان ».
یا در جای دیگر می‌فرماید: «
وَ هُوَ الذی مَرَجَ البَحْرَین هذا عَذْبٌ فُراتٌ وهذا مِلحٌ اُجاجٌ وَجَعَلَ بینَهُما بَرزَخاً وحِجْراً مَحْجُوراً ».
دلایل منکران وجود فعلی
بهشت و جهنم، بدین شرح است:
ایجاد آن‌ها قبل از
قیامت لغو و بیهوده است. چون وجود آن‌ها برای استفاده از آن‌هاست و اگر کسی وارد آن‌ها نشود، بدون استفاده می‌ماند و این عبث و بیهوده است و خداوند حکیم است و کار بیهوده نمی‌کند.
آیات قرآن حاکی از آن است که بهشت یا
جهنم جایگاه اَبَدی و دائمی است و از بهشت به «جَنّة الخلد»
و از دوزخ به «دارُ الخَلد»
تعبیر شده است.
هم‌چنین در مورد بهشت می‌فرماید: «
اُکُلُها دائمُ وظِلُّها».
یعنی: «میوه آن همیشگی و سایه‌اش دائمی است». پس آن‌ها نباید دست‌خوش فنا و نابودی شوند.
از طرفی هم قرآن می‌فرماید: «
کُلُّ شَئٍ هالکٌ الا وَجْهَه».
یعنی: «هر چیزی جز وجه خداوند فانی می‌شوند». که این آیه می‌رساند که قبل از قیامت همه چیز جز خداوند نابود می‌شوند. پس اگر اکنون بهشت و دوزخ موجود باشند، باید در
قیامت از بین بروند، پس وجود فعلی آن‌ها لغو است.
درست است که کسی در این
دنیا وارد بهشت یا جهنم نمی‌شود، ولی این به معنی لغو و بیهوده بودن آن‌ها نیست؛ بلکه این مسئله اثر روانی و تربیتی زیادی روی انسان‌ها دارد. خداوند با این کار به
انسان می‌فهماند که آن
پاداش و کیفر وعده داده شده،
نسیه نیست؛ بلکه نقد است و جوایز و کیفر افراد اکنون آماده است.به عبارتی هر کس کار نیک و صالحی می‌کند، با این کار جایگاه خویش را در بهشت مهیا می‌کند و هر کس
گناه و معصیتی انجام می‌دهد، با اعمال ناشایست خویش،
آتش جهنم را برای خود برافروخته می‌کند.
مراد از «شئ» در آیه شریفه «
کُلُّ شَئٍ هالکٌ الا وَجْهَه»، موجودات دنیوی می‌باشد؛ و مراد از هلاکت آن‌ها هم نابود شدن آن‌ها نیست؛ بلکه نابودی در دنیا و انتقال به نشئه دیگر و رجوع به خداست و این انتقال از دنیا به آخرت و عودِ بعد از رجوع در موجوداتی متصور است که دنیایی باشند؛ اما موجودات آخرتی مثل بهشت و دوزخ و
عرش و... هلاکت به این معنی را ندارند؛ چون از جایی به جایی منتقل نمی‌شوند. آن‌ها نزد خدا هستند و هر چه نزد
خدا باشد، باقی است: «
ما عِندَکُم یَنْفَدُ وَما عِندَ اللهِ باقٍ »؛
«آن‌چه نزد شماست، تمام می‌شود و آن‌چه نزد خداست، باقی می‌ماند».
۱. منشور جاوید، استاد جعفر سبحانی، ج۹، ص۳۶۳.
۲. پیام قرآن، حضرت آیة الله مکارم شیرازی، ج۶، ص۳۳۲.
۳. تفسیر تسینم، جوادی آملی، ج۱، ص۴۰۷.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اثبات وجود بهشت و جهنم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۴.
