• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالحسن شاذلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: عرفان، شاذلیت، صوف، فرقه شاذلیه.

پرسش: شیخ شاذلی که بود و چه اعتقاداتی داشت؟

پاسخ: ابو الحسن شاذلی مغربی، بزرگ و رئیس فرقه شاذلیه بود. در میان پیروان او پنج اصل ترسیم شده؛ تقوا در راه خدا، پیروی از سنت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، اِعراض از خلق در خوشبختی و بدبختی، راضی بودن به رضای خداوند و برابر بودن مسلمانان و نصارا و یهود.
گفتنی است؛ عموم فرقه‌های اهل تصوف، به جزئیاتی معتقدند که پذیرش آنها چندان ساده نیست، با این حال در بسیاری از اصول، اشتراکاتی میان آنها و دیگر مسلمانان وجود دارد.




علی بن عبدالله بن عبد الجبار معروف به ابو الحسن شاذلی مغربی،
[۱] زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج۴، ص۳۰۵، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
بزرگ و رئیس فرقه شاذلیه بود که از بزرگ‌ترین فرقه‌های اهل تصوف می‌باشد. او در سال ۵۱۹هـ. ق در منطقه غماره در کشور مغرب متولد شد و مدتی بعد در منطقه شاذله در کشور تونس ساکن شد و همین سکونت سبب شد او را شاذلی بخوانند. او مدت بسیاری را در همان شهر زندگی کرد و در همان‌جا به شهرت رسید و مریدان بسیاری به دور او جمع شدند. بعد از سال‌ها، به سوی شرق هجرت کرد و بعد از انجام حج، در شهر اسکندریه ساکن شد.
[۴] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۸، ص۲۷۴، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
البته نقل دیگری نیز وجود دارد ‌که شاذلی را در شهرش بسیار اذیت کرده و سپس او را به همراه پیروانش، به اسکندریه تبعید کردند.

۱.۱ - علم آموزی

وی نخست طالب علم کیمیا بود و این علم را دنبال می‌کرد، اما پس از مدتی این علم را رها کرد. سپس به امور شرعی پرداخت و پس از مدتی در این علوم متبحر گردید، اما با گذشت زمان این علوم را نیز رها کرد و به علوم و رموز تصوف و عرفان پرداخت و طریقه آنها را به عنوان راهنمای خود قرار داد. او سال‌ها در تهذیب نفس و پیمودن عرفان و تصوف تلاش نمود تا این‌که در این مسیر استاد گردید و مریدان بسیاری به او پیوستند و طریقه او را ادامه دادند و این‌گونه طریقه شاذلیه به وجود آمد.

۱.۲ - مذهب شاذلی

گفتنی است؛ بسیاری از اهل تصوف و عرفایی که به اهل سنت منتسب می‌شوند، شیعه یا سنی بودن آنها چندان روشن نیست. بیشتر اهل تصوف، در طریقت خویش، خود را به امام علی (علیه‌السّلام) منتسب می‌دانند و از آن‌جا که علم شریعت و فقه و کلام نیز در میان آنها چندان نقش پُر رنگی ندارد، لذا تقسیم بسیاری از آنها به شیعه و یا سنی، چندان آسان نیست. شیخ شاذلی نیز این‌گونه است؛ در مورد او کمتر اشاره‌ای به شیعه یا سنی بودنش وجود دارد ولی با این‌که در طریقت خود امام علی (علیه‌السّلام) را سر سلسله قرار می‌دهد،
[۸] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ ‌الاسلام، ج‌۴۸، ص۲۷۳.
اما هیچ‌کس او را در زمره شیعیان قرار نداده و با این حال از فرقه او به عنوان یک فرقه صوفی از اهل سنت یاد می‌شود.


شاذلی از مریدانش می‌خواست که در عین اشتغال به کارهای خود به عبادت پردازند، نه این‌که ترک شغل و خانه و زندگی کرده و به دنبال عرفان باشند. البته او برخی مواقع پیروان خویش را از اشتغالات و امور عادی باز می‌داشت.
او برخلاف برخی از اهل تصوف، با سؤال و تکدی‌گری مخالفت می‌کرد و از قبول اعاناتی که حکومت وقت برای اعطای به خانقاه فقرا اختصاص داده بود، امتناع می‌ورزید.
[۹] لغت نامه دهخدا، کلمه «شاذلیه»، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید، ۱۳۷۷ش.


۲.۱ - پنج اصل فرقه شاذلیه

فرقه شاذلیه پنج اصل برای خود ترسیم کرده‌اند که از این قرار است:
۱. تقوا در راه خدا به صورت آشکار و نهان؛
۲. پیروی از سنت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در گفتار و کردار؛
۳. اعراض از خلق در خوشبختی و بدبختی؛
۴. راضی بودن به رضای خداوند در کم و بیش؛
۵. برابر بودن مسلمانان و نصارا و یهود برابرند و تسامح در امر دین.
همان‌گونه که از این اصول مشخص است، بیشتر اصول شاذلیه، مورد اتفاق مسلمانان بوده و همگان تلاش در رسیدن بدان‌ها دارند. البته ذکر این نکته لازم است که عموم فرقه‌های اهل تصوف، به جزئیاتی معتقدند که پذیرش آنها چندان ساده نیست.

۲.۲ - وصول به مقام فنا

شاذلی مقصود نهایی خود را وصول به مقام فنا می‌دانست و روش اشتغال به اوراد و اذکار را پیروی می‌کرد. وی ظاهراً برای هر مریدی به مقتضای نیازهای تربیتی او، تعلیماتی مخصوص داشت و اگر مؤثر می‌دید به وی اجازه می‌داد نزد شیخ دیگری، مراحل سلوک را بگذراند. او به سنت سخت پایبند بود و اگر یکی از مریدانش را الهامی‌مخالف و مباین سنت دست می‌داد آن‌را باطل می‌شمرد.
[۱۱] دهخدا، لغت نامه دهخدا، کلمه «شاذلیه».

شاذلی و پیروان او، مانند بسیاری از صوفیان و طریقت‌های صوفی در دهه‌های نخست تاسیس اعتقادی، به کتاب و کتابت اعتقادی نداشته و حتی در برخی موارد آن‌را مذمت می‌کردند.

۲.۳ - کتابت در فرقه شاذلیه

ولی بعد از گذشت چندین دهه که تغییراتی حاصل شد و ضرورت و اقتضائات جدید به وجود آمد، مشایخ خودشان به کتاب و نوشتن روی آوردند، عطاء الله اسکندری که شاگرد المرسی (جانشین شاذلی) بود، دست به قلم برده و آثاری را تالیف کرد.
[۱۲] عتبی، خالد بن ناصر، الطریقت الشاذلیه، ج۱، ص۴۴۶، ریاض، ۱۴۳۰ق.
امروزه نیز برخی از کتاب‌ها به شخص شاذلی منسوب است اما به نظر می‌رسد، پیروان متاخر او، اوراد و اذکارش را در قالب کتابی جمع‌آوری کردند.
[۱۴] شاذلی، علی بن عبدالله ، اذکار و اوراد شاذلیه، چاپ خطی، الخزانة العلمیه الصبیحیه، مغرب.

امروزه شاذلیه در بسیاری از کشورهای جهان اسلام به خصوص در کشورهای اسلامی‌شمال آفریقا، پیروانی دارد که البته میان آنها تفاوت فرهنگی بسیار و در نتیجه آن تفاوت فکری و نوشتاری بسیاری یافت می‌شود.
[۱۵] عتبی، خالد بن ناصر، الطریقت الشاذلیه، ج۱، ص۴۴۶.

شیخ شاذلی در سال ۶۵۶ قمری در راه رفتن به حج، در صحرای عیذاب در گذشت و در نزدیکی همان وادی در حمیتره (صعید مصر) به خاک سپرده شد و قبر او زیارتگاه اهل تصوف گردید.


۱. زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج۴، ص۳۰۵، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
۲. ابن عماد عکری، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق، الارناؤوط، ج۷، ص۴۸۲، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.    
۳. ابن زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج‌۴، ص۳۰۵.    
۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۸، ص۲۷۴، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
۵. ابن عماد عکری، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج‌۷، ص۴۸۲ – ۴۸۳.    
۶. زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج‌۴، ص۳۰۵.    
۷. ابن عماد عکری، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج‌۷، ص۴۸۲.    
۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ ‌الاسلام، ج‌۴۸، ص۲۷۳.
۹. لغت نامه دهخدا، کلمه «شاذلیه»، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید، ۱۳۷۷ش.
۱۰. مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص۲۴۷، آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ دوم، ۱۳۷۲ش.    
۱۱. دهخدا، لغت نامه دهخدا، کلمه «شاذلیه».
۱۲. عتبی، خالد بن ناصر، الطریقت الشاذلیه، ج۱، ص۴۴۶، ریاض، ۱۴۳۰ق.
۱۳. مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص۲۴۸.    
۱۴. شاذلی، علی بن عبدالله ، اذکار و اوراد شاذلیه، چاپ خطی، الخزانة العلمیه الصبیحیه، مغرب.
۱۵. عتبی، خالد بن ناصر، الطریقت الشاذلیه، ج۱، ص۴۴۶.
۱۶. مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص۲۴۷.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «شیخ شاذلی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۱۸.    



جعبه ابزار