ابهت و خوش رفتاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اخلاق نظری اخلاق عملی خوش رفتاری.
پرسش: آیا خوش اخلاق بودن با
همسر، با مردم، با دانش آموزان و کلاً رفتار مهربانانه و گذشت باعث سوء استفاده آنها و بی‌توجهی به انسان نمی‌شود و اصلاً چگونه می‌توان اخلاق خوب با جبروت و ابهت داشتن را در کنار هم قرار داد؟
پاسخ: اولاً: دین مبین اسلام طرفدار خوش خلقی و خوشرفتاری با همه افراد جامعه مثل همسر،
فرزند، شاگرد و...است؛ لذا در آیات
قرآن و روایات معصومین (علیه‌السّلام) امر به خوشرفتاری شده است.
ثانیاً: با توجه به دستورات
اهل بیت (علیه‌السّلام) باید در کنار خوش خلقی که اصل در رفتار است، مواظبت نمود که این عمل پسندیده از حد خود خارج نگردد؛ یعنی باید در این عمل معتدل بود؛ تا موجب سوء استفاده دیگران نگردد، به عبارت دیگر؛ حسن خلقی که با حقیقت و حق طلبی توام باشد می‌تواند مانع سوء استفاده دیگران گردد. البته باید توجه داشت که:
خشونت و اخلاق بد با ابهت و عظمت فرق دارد و این دو باید از همدیگر جدا انگاشته شوند و نهایتاً باید حد محبت و خوش اخلاقی را شناخت.
یکی از خصوصیات دین مبین اسلام اعتدال و میانه‌روی در همه زمینه‌ها است؛ در اقتصاد و سیاست، اجتماع و برخورد با دیگران و...
غالب افراد فکر می‌کنند که حسن خلق و لطف معاشرت و به اصطلاح امروز اجتماعی بودن این است که انسان همه را با خود دوست کند، مثل اینکه بعضی از مسیحیان دین خود را به بشر، به عنوان نماد محبت معرفی می‌کنند و ادعا می‌کنند که انسان کامل کسی است که فقط محبت داشته باشد، بعضی از مذاهب هندوها هم طرفدار قاعده محبت محض هستند.
ولی باید گفت: تنها محبت وخوش‌رفتاری کافی نیست، بلکه محبتی که با حقیقت و حق‌طلبی توام باشد می‌تواند مانع سوء استفاده دیگران گردد. اسلام دین محبت است.
قرآن مجید،
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را "رحمةً للعالمین (رحمت برای جهانیان)" معرفی می‌کند.
قرآن به مؤمنین نیز دستور می‌دهد که با مردم به خوبی رفتار کنند
و اگر انسان‌های نادان به آنها توهین کردند با اغماض از آن عبور کنند.
آن محبتی که قرآن دستور می‌دهد این نیست که مطابق میل شخص مقابل رفتار کنیم و فرد را در تمایلاتش آزاد بگذاریم و یا تمایلات او را تایید و امضاء کنیم، بلکه اسلام همیشه موافق طرفداری از حق در همه شؤونات زندگی است؛ در برخورد با همسر، دانش آموزان، فرزندان و....
در برخی از روایات که صفات مؤمن را برشمرده است؛ می‌فرماید: از خصوصیات مؤمن این است که حق را از دشمنش می‌پذیرد، اما باطل را از دوستش نمی‌پذیرد.
انسان اگر در برخوردهای اجتماعی، چنین برخورد کند، هم روشی اسلام پسندانه داشته است و هم جلوی سوء استفاده دیگران را گرفته است؛ زیرا دیگران یا خواسته‌ها و توقعات حقیقی و به حق دارند که انسان باید به آن گردن نهد، و یا در برخوردهایشان قصد دارند از اخلاق انسان سوء استفاده کنند و خواسته‌های نا به حق خود را طلب کنند، در این صورت است که با برخورد حق طلبانه شما، به این خواسته نمی‌رسند. مثلاً اگر کسی بخواهد با استفاده از اخلاق خوش شما، به شما یا دیگران بی‌احترامی کند و حقی از شما یا دیگران را ضایع کند؛ اگر چه نزدیک‌ترین کس به شما باشد، باید در مقابل او بایستید
بعلاوه؛ محبت واقعی آن است که خیر و صلاح فرد در آن باشد؛ چه بسا محبت و خوشرفتاری زیاد و بدون
درایت و
تدبیر، دشمنی با آن فرد باشد.
در روایتی
امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: "شر الآباء من دعاه البرّ الی الافراط؛ بدترین پدران کسانی هستند که در نیکی و محبت نسبت به فرزندان از حد تجاوز کنند".
البته هرگز این امور نباید باعث شود که انسان توجیهی برای بد اخلاقی‌ها و احیاناً رفتار متکبرانه‌اش پیدا کند، بلکه تا می‌تواند باید خوش برخورد باشد وخواسته‌های مردم را اجابت کند.
پس به طور کلی اعتدال به همراه رفتار حق طلبانه مورد تائید است. روایاتی داریم که تاکید دارد برخورد با زیر دست (مانند همسر و فرزندان) باید مهربانانه باشد.
امام چهارم (علیه‌السّلام) در مورد برخورد با کوچکتر‌ها می‌فرماید: «و اما حق الصغیر فرحمته و تثقیفه و تعلیمه و العفو عنه و الستر علیه و الرفق به و المعونة له
؛ اما حق کوچکتر، رحمت بر او در هنگام آموختن و گذشت از وی و
پرده‌پوشی بر خطاهای او، مدارا کردن و کمک نمودن به اوست.»
بهرحال باید اعتدال رعایت شود و بدیهی است که همیشه تشخیص راه میانه و بدون
افراط و
تفریط، کار آسانی نیست و چه بسا برای یافتن آن، باید مصادیق آن را با کارشناسان مطرح کرده و از نظرات آنان استفاده کرد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ابهت و خوش رفتاری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۸/۸.
