ناامیدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ناامیدی، گناهان، توبه، عبادت، رحمت الهی.
پرسش: شخصی در طول عمرش گناهانی را مرتکب شده است که با وجود نماز و عبادت، هرگاه گناهانش یادش افتد، احساس ناامیدی می‌کند، چه‌گونه می‌تواند گذشته را جبران کند؟
پاسخ: انسان گناه‌کار باید به
رحمت خداوند امیدوار بوده و محزون نشود و این نگرانی نشانه پاکی و
صداقت می‌باشد؛ چون افراد
مؤمن هم نگران از
عذاب الهی هستند و هم امیدوار به
رحمت و رحمانیت او می‌باشند؛ لذا اگر برای شخص مقدور است، از کسانی که
غیبت یا
تهمت به آن‌ها روا داشته‌ای،
طلب حلالیت بطلبد و گذشته را جبران نماید یا برای آن
طلب استغفار از خداوند بکند و اگر خیانت مالی و اقتصادی کرده است، باید آن
خیانت مبلغی را به خودشان یا فرزندانشان (اگر خودشان نیستند) برگرداند و لازم نیست بگوید بابت چه کاری است؛ بلکه می‌تواند به عنوان
هدیه یا بهانه دیگر به آن‌ها برگرداند و اگر حقوق شرعی (مثل
نماز و
روزه) دارد، آن‌ها را
قضا کند و می‌تواند با هر
نماز واجب، یک نماز قضا هم بخواند تا نمازهای قضایش تمام شود.
فردی که توبه کرده، باید به قول و عهد خداوند که فرموده
توبه‌کار را می‌بخشد،
اعتماد کند و تلاش کند به‌تدریج گذشته را جبران کند؛ اما اگر احساس گناهِ فلج‌کننده و مأیوس‌کننده مستمر کند، احتمالاً عامل دیگری مانند
اضطراب و
افسردگی در میان است و تا این اختلالات درمان نشود، احساس گناه باقی می‌ماند؛ پس در واقع
احساس گناه مربوط به این نیست که او نمی‌داند خدا می‌بخشد؛ بلکه مربوط به اختلال است که باید با رجوع به روان‌شناس بالینی درمان شود.
انسان موجودی است که جایزالخطاست و
معصوم نیست و گاهی به خاطر
غفلت و
وسوسه شیطان گرفتار
گناه می‌شود و خوش‌بختانه یکی از
امتیازات اسلام و قوانین الهی این است که هیچ‌وقت به بن‌بست نمی‌رسد و
خداوند متعال به بندگان خود جواب رد نمی‌دهد و خداوند سریع‌الرضاست و زود آشتی می‌کند و گذشته را نادیده می‌گیرد و با نگاه
رحمت و عنایت به
بندگان می‌نگرد. خداوند متعال با رحمت واسعه‌ای که دارد، نور امید را در وجود بندگان ایجاد می‌کند و باعث یأس و محرومیت کسی نمی‌شود و اگر بنده‌ای هر چه‌قدر گناه داشته باشد، ولی واقعاً پشیمان شود، همه را می‌بخشد و نور
ایمان و امیدواری در دل او به وجود می‌آورد.
قرآن کریم می‌فرماید: «
قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ اَسْرَفُوا عَلی اَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ؛ بگو: ای بندگان من که بر خود
ستم کرده‌اید و گناه انجام داده‌اید! از رحمت خداوند ناامید نشوید که خداوند همه
گناهان را می‌آمرزد، به درستی که خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است».
و در
آیه دیگر می‌فرماید: «از رحمت خدا ناامید نشوید؛ چراکه جز قوم کافر از رحمت خدا مأیوس نمی‌گردد».
توبه در
لغت به معنای رجوع (بازگشتن و برگشتن) است.
و توبه در اصطلاح یعنی بازگشت به خدا، خالی ساختن دل از قصد
معصیت، پاک گردانیدن دل و
قلب از گناهان و
عزم بر
ترک گناه در آینده.
استاد
شهید مطهری می‌گوید: توبه در
شرع یعنی یک نوع انقلاب درونی، نوعی
قیام، نوعی
انقلاب از ناحیه خود
انسان ضد خود انسان.
شرایط توبه عبارت‌اند از:
اولین شرط توبه آن است که عزم و جزم بر ترک گناه داشته باشی و تصمیم بگیری گذشته را جبران کنی و بر اعمال گذشته از صمیم قلب پشیمان باشی و طلب
عفو و
گذشت از
پروردگار بکنی.
دوم این‌که اگر حقی از مردم ضایع کرده‌ای و قابل جبران است، ادا نمایی؛ مثلاً اگر بده‌کاری داری یا
حق مردم را خورده‌ای، به خودش اگر زنده است یا وارث او اگر مرده است، برگردانی.
سوم این‌که اگر حقوق الهی بر گردن داری، قضا کنی و به جای آوری؛ مثلاً اگر نماز قضا شده یا
روزه یا
زکات یا
خمس یا
حج بر گردن داری، انجام دهی و
اعمال خود را پاک‌سازی کنی.
چهارم این‌که اگر گناهانی انجام داده‌ای که قابل قضا کردن نیست، طلب عفو و گذشت از
خدا بکنی؛ مثلاً اگر
دروغ گفته‌ای یا به
نامحرم نگاه کرده‌ای، به خاطر آن از خداوند طلب عفو کنی.
پنجم اگر باعث
تهمت و غیبت شده‌ای، اگر می‌توانی از شخصی غیبت‌شده
حلالیت بگیرد، اگر نمی‌توانی یا دست‌رسی نداری، برایش طلب رحمت و
مغفرت بکن و برای او
احسان بکن تا ثوابش عاید او شود.
دیگر این‌که سعی کنی با انجام
مستحبات و
دعا و
توسل و
قرائت قرآن زنگار گناه را از دل خود بزدایی و دل خود را بر نور
ایمان جلا دهی و به رحمت واسعه الهی امیدوار باشی.
انسان گناه‌کار باید به
رحمت خداوند امیدوار بوده و محزون نشود و این نگرانی نشانه پاکی و
صداقت می‌باشد؛ چون افراد
مؤمن هم نگران از
عذاب الهی هستند و هم امیدوار به
رحمت و
رحمانیت او می‌باشند؛ لذا اگر برای شخص مقدور است، از کسانی که
غیبت یا
تهمت به آن‌ها روا داشته‌ای،
طلب حلالیت بطلبد و گذشته را جبران نماید یا برای آن طلب
استغفار از خداوند بکند و اگر خیانت مالی و اقتصادی کرده است، باید آن خیانت مبلغی را به خودشان یا فرزندانشان (اگر خودشان نیستند) برگرداند و لازم نیست بگوید بابت چه کاری است؛ بلکه می‌تواند به عنوان هدیه یا بهانه دیگر به آن‌ها برگرداند و اگر حقوق شرعی (مثل
نماز و
روزه) دارد، آن‌ها را قضا کند و می‌تواند با هر
نماز واجب، یک
نماز قضا هم بخواند تا نمازهای قضایش تمام شود.
اکنون به چند نکته مهم در این باره اشاره می‌کنیم:
همیشه باید بین
ترس از
عذاب و
امید به رحمت حق تعادل باشد، اگر زیاد احساس گناه می‌کنید، بیش‌تر به
احادیث توبه و
بخشش و رحمت حق توجه کنید.
در جبران گذشته تندرویی نکنید کم و پیوسته جبران کنید.
شعر زیر را مرتب بخوانید:
گر گنه کردی در توبه‌ست باز •••
توبه کن کاین در نخواهد شد فراز «عطار»
آیات و
روایات مربوط به
رحمت الهی و توبه را روزی سه نوبت مرور کنید؛ مانند
آیه ۵۳
سوره زمر و حدیث اول از
کتاب چهل حدیث امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
فردی که توبه کرده، باید به قول و عهد خداوند که فرموده توبه‌کار را می‌بخشد،
اعتماد کند و تلاش کند به‌تدریج گذشته را جبران کند؛ اما اگر احساس گناه فلج‌کننده و مأیوس‌کننده مستمر کند، احتمالاً عامل دیگری مانند
اضطراب و
افسردگی در میان است و تا این اختلالات درمان نشود، احساس گناه باقی می‌ماند؛ پس در واقع احساس گناه مربوط به این نیست که او نمی‌داند
خدا می‌بخشد؛ بلکه مربوط به اختلال است که باید با رجوع به
روان‌شناس بالینی درمان شود.
۱. محمدحسین جعفری، توبه زیباترین پوزش، انتشارات فائز، ۱۳۷۹ ش.
۲. علی‌رضا حسنی، توبه در قرآن و سنت، نشر رایزن، ۱۳۷۸ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ناامیدی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۳/۰۳.
