• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پذیرش فقرات یک حدیث

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: پذیرش فقرات یک حدیث، معیار اصلی پذیرش حدیث، تفکیک فقرات یک حدیث.

پرسش: آیا این مطلب درست است که قبول نداشتن بخشی از فقرات یک روایت، مانع از پذیرش سایر فقرات آن روایت نمی‌شود؟

پاسخ: اگر بخشی از روایت، مورد پذیرش قرار نگرفت و محتوای آن برخلاف قرآن یا سنت قطعی بود، بخش دیگر آن ـ اگر مشکلات مزبور را نداشته باشد ـ پذیرفته می‌شود و به محتوای آن عمل می‌شود؛ چراکه تفکیک میان فقرات حدیث در حجیت جایز و ممکن است؛ چراکه ممکن است روایات در طول تاریخ کم و زیاد شده یا راویان، بخش‌هایی از روایت را به گونه‌ای نقل به معنا و پردازش کرده باشند که خواسته یا ناخواسته مفهومی مخالف عبارت اصلی از آن‌ها برداشت شود. بر این اساس، اشکالی ندارد که به بخش‌های دیگری از روایت که در مورد محتوای آن تواتر معنوی وجود داشته یا در راستای موازین و آموزه‌های دینی هستند، عمل نموده و آن‌ها را محور استدلال خود قرار داد.


اگر در روایتی بخشی از فقرات آن، مخالف قرآن و سنت قطعیه باشد، طبیعی است که در صدور دیگر فقرات آن از معصوم (علیه‌السلام) نیز تردید و شک ایجاد شود؛ اما نمی‌توان تنها به جهت این تردید و شک، کل فقرات آن روایت را کنار گذاشته، رد کرد؛ زیرا از دیدگاه برخی فقها و حدیث‌شناسان (مانند شهید سید محمدباقر صدر) به طور کلی، اگر متن و معنای احادیثی از این دست، با روح و متن قرآن کریم سازگار بوده و مخالف با اصول و موازین کلی دین اسلام نباشد، آن بخش از حدیث، پذیرفته شده و به محتوای آن عمل می‌شود؛ اما در دیگر بخش‌ها اگر قابل تأویل نباشد، باید آن را طرد کرده، کنار گذاشت.

این نوع عمل‌کرد، برگرفته از روایاتی است که فقها و دانشمندان علم اصول
[۱] صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، ج۷، ۳۲۵ ۳۳۴، مقرر:‌ هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق.    
[۲] صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، ج۷، ۳۴۹ ۳۶۱، مقرر:‌ هاشمی شاهرودی، سید محمود، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق.    
به تفسیر و توضیح آن پرداخته و بحث‌های زیادی در مورد آن انجام داده‌اند، از جمله:

۲.۱ - روایتی از پیامبر

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: «برای هر چیز حقی، حقیقتی است و بر هر چیز درستی، نوری وجود دارد؛ پس آن‌چه موافق قرآن است، بگیرید [و به محتوای آن عمل کنید] و آن‌چه مخالف قرآن است، ترک نمایید».
[۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۶۹، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.    


۲.۲ - روایتی از امام صادق

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «هر موضوعی باید به قرآن و سنت [قطعیه و یا مورد اعتبار شارع] ارجاع شود و هر حدیثی که موافق قرآن نباشد، دروغی است خوش‌نما».
[۴] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۶۹، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.    


در همین راستا است که طبق برخی نظرها، اگر بخشی از روایت، مورد پذیرش قرار نگرفت و محتوای آن برخلاف قرآن یا سنت قطعی بود، بخش دیگر آن ـ اگر مشکلات مزبور را نداشته باشد ـ پذیرفته می‌شود و به محتوای آن عمل می‌شود؛ چراکه تفکیک میان فقرات حدیث در حجیت جایز و ممکن است. (فقها در قاعده معروفی می‌گویند: «التفکیک بین فقرات الحدیث الواحد فی الحجیة جائز و ممکن»). این نظریه را بیش‌تر فقها نیز در مباحث مختلف فقهی اجرا کرده و پذیرفته‌اند. (مرحوم خویی می‌گوید: «انّ رفع الید عن بعض فقرات الحدیث لوجود المعارض لا یمنع عن الاخذ بالبعض الآخر السلیم عنه»)؛
[۵] موسوی خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، ج۱۲، ص۱۹۷، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
[۶] آملی، میرزا‌ هاشم، مجمع الافکار (القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید)، ج۳، ص۶۰۸، مقرر:اسماعیل‌پور‌ قمشه‌ای، محمدعلی، المطبعة العلمیة، قم، چاپ اول، ۱۳۹۵ق.    
[۷] غروی نائینی، میرزا محمدحسین، عراقی، آقا ضیاء‌الدین، الرسائل الفقهیة، ‌ص۱۸۱ و ۱۸۲، مقرر: نجم‌آبادی، میرزا ابوالفضل، انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام)، قم، چاپ اول، ۱۴۲۱ق
[۸] شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، ج۱۵، ص۴۸۹۸، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
چراکه ممکن است روایات در طول تاریخ کم و زیاد شده و یا راویان، بخش‌هایی از روایت را به گونه‌ای نقل به معنا و پردازش کرده باشند که خواسته یا ناخواسته مفهومی مخالف عبارت اصلی از آن‌ها برداشت شود. بر این اساس، اشکالی ندارد که به بخش‌های دیگری از روایت که در مورد محتوای آن تواتر معنوی وجود داشته و یا در راستای موازین و آموزه‌های دینی هستند، عمل نموده و آنها را محور استدلال خود قرار داد.

۱. ↑ صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، ج۷، ۳۲۵ ۳۳۴، مقرر:‌ هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق.    
۲. ↑ صدر، سید محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، ج۷، ۳۴۹ ۳۶۱، مقرر:‌ هاشمی شاهرودی، سید محمود، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق.    
۳. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۶۹، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.    
۴. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۶۹، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.    
۵. ↑ موسوی خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، ج۱۲، ص۱۹۷، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۶. ↑ آملی، میرزا‌ هاشم، مجمع الافکار (القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید)، ج۳، ص۶۰۸، مقرر:اسماعیل‌پور‌ قمشه‌ای، محمدعلی، المطبعة العلمیة، قم، چاپ اول، ۱۳۹۵ق.    
۷. ↑ غروی نائینی، میرزا محمدحسین، عراقی، آقا ضیاء‌الدین، الرسائل الفقهیة، ‌ص۱۸۱ و ۱۸۲، مقرر: نجم‌آبادی، میرزا ابوالفضل، انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام)، قم، چاپ اول، ۱۴۲۱ق
۸. ↑ شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، ج۱۵، ص۴۸۹۸، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «پذیرش فقرات یک حدیث»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۰۷.    



جعبه ابزار