مغلوب شیطان شدن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شیطان، انسان، نفس اماره.
پرسش: چرا انسان مغلوب شیطان میشود؟
پاسخ: اصلیترین راه نفوذ شیطان،
نفس اماره انسان است. شیطان در کمینگاه است و با سلاح خودِ (نفس اماره) انسان بر او ضربه میزند. هنگامی که این شیطان بیرونی با آن شیطان درونی (نفس اماره) متحد میشوند، آنچنان قدرتی پیدا میکنند که پیامبر خدا
حضرت یوسف (علیهالسلام) نیز از آن هراسان میشود.
عالم و دانشمند بودن شیطان، دومین عامل مغلوب شیطان شدن آدمیان است. این عالم مغرور چندین هزار سال قبل از
خلقت انسان در میان
فرشتگان و چندین هزار سال در بین مردم
زندگی کرده و تجربههای فراوانی اندوخته است. او یک انسانشناس زبردست شده و تمام نقاط قوت و ضعف انسانها را خوب آموخته است.
مطالعه نزاع انسان با
شیطان و شکستها و پیروزیهای او در این نبرد، همیشه مورد توجه انسانهایی بوده است که به
سعادت خود و همنوعانشان علاقهمند بودهاند و از این راه میخواستند نقاط قوت و ضعف انسانها را بیاموزند و به دیگران هم آموزش دهند تا با یک
خودشناسی عمیقتری به درک مسائل خویش و هستی دست یابند و در سایه این
شناخت، چهره یکی از سرسختترین دشمنان قَسمخورده بشریت و حیلهها و مکرهای او آشکارتر گردد. این انسانهای وارسته،
پیامبران و جانشینان به
حق آنان هستند که با اتصال به
وحی میکوشند تا ماندگارترین سعادت را نصیب انسانها کنند.
یکی از آموزشهایی که رسولان خدا به آدمیان
هدیه کردهاند، شناساندن موجودی است که هنگام رانده شدن از بارگاه الهی، چندین بار و با شدت،
قسم یاد کرده است که با هر وسیلهای و در هر زمان و مکانی، انسانها را از مسیر و صراط الهی باز دارد. ابلیس که سالها
خداوند را
عبادت کرده بود و در ردیف
ملائکه قرار گرفته بود از فرمان خداوند برای
سجده آدم سرباز زد. او علت سجده نکردنش را چنین توضیح داد: «من از او (آدم) بهترم؛ زیرا که مرا از
آتش خلق کردی و او را از
خاک».
خداوند نیز در
مجازات این موجود مغرور، او را از درگاه خود راند. شیطان با مشاهده این وضع و به جای
پشیمانی و
توبه، باز گستاختر شد و خطاب به خداوند گفت: «چون مرا گمراه کردی، من نیز در کمین بندگانت، در مسیر مینشینم ...؛ آنگاه از پیش رو و از پشت سر و طرف راست و چپِ آنان درمیآیم و بیشتر آنان را هرگز شکرگزار نعمتت نخواهی یافت».
«
امام باقر (علیهالسلام) در حدیثی در
تفسیر این آیه فرمودهاند: «منظور از پیش رو این است که شیطان آینده و
آخرت را در نظر انسان ساده و راحت جلوه میکند و منظور از پشت سر هم این است که
انسان را مشغول زراندوزی و بخل ورزیدن میکند. معنای طرف راست هم آن است که مسائل معنوی او را با ایجاد شبهات و
شک و تردید ضایع میسازد و منظور از چپ هم زیبا نشان دادن مسائل مادی و شهوانی در دید انسان است».
دشمنی شیطان با انسانها و
فرزندان آدم تا آنجا بیپرده است که خداوند میفرماید: «شیطان دشمن
آشکار شما است».
اصلیترین راه نفوذ شیطان،
نفس اماره انسان است.
انسان در اصل، موجودی روحانی و معنوی است؛ ولی چون به فرمان خدا و برای پرورش استعدادهای معنوی خویش مدت محدودی را در زمین مادی و خاکی زندگی میکند، به ناچار
روح او در قالب بدن جسمانی قرار گرفته است تا روح و جسم به کمک هم به تکامل برسند.
«برای زندگی در این دنیا، انسان نیازمند برخی قدرتها و نیروهای خاص است تا نیازهای مادی او تأمین شود. از مهمترین این قدرتها، قدرت شهوت برای تولید مثل، قدرت
غضب برای دفع خطرها و پیروزی بر مشکلات و قدرت وهم و خیال برای
تفکر و
اندیشه است. او میباید با استفاده از نیروی
عقل و هدایت دینیِ
پیامبران، تمام این نیروها را در جهت رسیدن به قرب الهی کنترل و هدایت کند؛ ولی بسیاری از انسانها کنترل و هدایت نفس اماره خود را به دست عقل و
دین نمیدهند و از آنها
غفلت میکنند. همین غفلت، فرصت خوبی میشود تا سکان هدایت باطن انسان در دستان بدترین دشمن او قرار گیرد. در چنین حالتی شهوت باعث
فحشا و زشتی و پلیدی، نیروی
غضب موجب
ظلم و ستم به بیگناهان و نیروی وهم و تفکر باعث
ریا و
تکبر و ... میشود».
شیطان در کمینگاه است و با سلاح خودِ (نفس اماره) انسان بر او ضربه میزند. هنگامی که این شیطان بیرونی با آن شیطان درونی (نفس اماره) متحد میشوند، آنچنان قدرتی پیدا میکنند که پیامبر خدا
حضرت یوسف (علیهالسلام) نیز از آن هراسان میشود و میفرماید: «همانا نفس اماره، انسان را به کارهای زشت و ناروا وامیدارد، مگر آنکه خدای من رحم کند که خدای من بسیار آمرزنده و مهربان است».
عالم و دانشمند بودن شیطان، دومین عامل مغلوب شیطان شدن آدمیان است. این عالم مغرور چندین هزار سال قبل از
خلقت انسان در میان
فرشتگان و چندین هزار سال در بین مردم
زندگی کرده و تجربههای فراوانی اندوخته است. او یک انسانشناس زبردست شده و تمام نقاط قوت و ضعف انسانها را خوب آموخته است.
امام علی (علیهالسلام) در مورد شیوه کار شیطان میفرمایند: «شیطان، پنهان در سینهها راه مییابد و آهسته در گوشها راز میگوید. گمراه و پست است. وعدههای دروغین داده و در آرزوهای آنها به
انتظار میماند، زشتی
گناهان را زینت میدهد. گناهان بزرگ را کوچک میشمارد و آرامآرام دوستان خود را فریب میدهد».
برخی ویژگیهای فعالیت شیطان بدین شرح است:
گامبهگام و آهستهآهسته انسان را فریب میدهد و از گناهان کوچک (مثل
تنبلی، بیکاری و بیحالی) شروع کرده و انسان را به گناهان بزرگ میکشاند. در
قرآن کریم واژه خُطُوات الشیطان (گامهای شیطان) پنج مرتبه تکرار شده است.
روشها و راههای غلط و منحرف را در نظر انسان آسان جلوه میدهد.
امام علی (علیهالسلام) فرمودهاند: «همانا شیطان راههای خود را به شما آسان جلوه میدهد».
هر کس را با همان چیزی میفریبد که به آن
علاقه دارد. عابدان را با
عبادت ریاکارانه،
دانشمندان را با غرور علمی و جدلهای غیر منطقی، ثروتمندان را با
فخرفروشی واندوختن مال، فقیران را با آرزوهای بلند و ... .
وعدههای دروغین میدهد؛ در این باره خداوند میفرماید: «شیطان آنان را بسیار وعده میدهد و آرزومند میکند؛ ولی آنان را چیزی به جز غرور و فریب وعده نمیدهد».
در آخر هم «شیطان کردار زشت آنان را در نظرشان زیبا جلوه میدهد».
برخی زمینههای موفقیت شیطان در
گمراهی انسان بدین قرار است:
زمینههای خانوادگی انسانها که باعث به وجود آمدن ضعفهایی در انسان شده و زمینه موفقیت
ابلیس میشود، عبارتاند از:
غذای حرام، تبعیض بین فرزندان،
تحقیر، تربیت غلط و ... .
عواملی اجتماعی مثل دوستان ناباب، تعصبات بیجا، قوانین و سنتهای غلط بشری،
تلقین و تقلید غلط، شخصیتگرایی به جای حقیقتگرایی، تعریف دین، رواج
فساد و غیره.
عوامل اقتصادی از قبیل:
فقر، سرمایهداری، عدم اشتغال و ... .
عوامل علمی و اعتقادی مثل: کمعقلی، ضعف اعتقادات دینی و ... .
بسیاری از عوامل دیگر هم وجود دارد که
مسلمانان موظفاند در کنار
جهاد اکبر و مبارزه درونی با شیطان، تمام این عوامل بیرونی را نیز از جامعه اسلامی برطرف کنند تا شیطانِ قسمخورده کاملاً بیسلاح شود.
بندگان خدا ناامید نمیشوند.
هر چند که ابلیس در کار خود بسیار پرقدرت است؛ اما نباید فراموش کرد که او هم مخلوق ناچیز خداوند است و همه چیز تحت
اراده و مشیت حکیمانه او قرار دارد. اگر شیطان در کمین است، «همانا خداوند در کمینگاه است».
اگر شیطان نیرنگباز است، «همانا خداوند بهترین حیلهگران است»
و «سیاست شیطان بسیار سست و ضعیف است»
نباید ترسی از او به دل راه داد؛ بلکه باید از نفس خود ترسید؛ زیرا «هر بدی که به تو برسد از جانب نفس خودت است.»
و باید در همه حال به خدا پناه برد و خود را از
وسوسههای شیطان در امان داشت. او هرگز قادر نیست بندگان خالص خداوند را بفریبد؛ همانطور که خود اعتراف کرده است، همه را فریب میدهم، «مگر بندگان مخلصت را».
ـ راههای خودسازی جوانان بر اساس رهنمودهای بیشتر، سیدمحمدتقی قادری، استاد محمدی، چ۱، ۱۳۷۹ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مغلوب شیطان شدن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۱۸.