معاد در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: معاد، جهان پس از مرگ، توحید.
پرسش: خداوند در قرآن کریم چه‌قدر به مسئله معاد و جهان پس از مرگ پرداخته است؟
پاسخ: مسئله معاد از نظر اهمیت بعد از مسئله
توحید از مهم‌ترین مسائل دینی و اسلامی است و
پیامبران (و بالخصوص آنچه از قرآن درباره
پیامبر ما استفاده می‌شود) آمده‌اند برای اینکه مردم را به این دو حقیقت
مؤمن و معتقد کنند و از طرفی اعتقاد به معاد تا بدان پایه حائز اهمیت است که همه شرایع آسمانی در لزوم به جهان آخرت اتفاق‌نظر دارند و همچنین در تعبیرات قرآنی کلمه «ایمان به قیامت» و «ایمان به یوم آخر» آمده است؛ یعنی مسئله
معاد به قدری مهم است که مردم همان‌طوری که به خداوند ایمان و اعتقاد پیدا می‌کنند به آخرت هم باید ایمان و اعتقاد پیدا کنند.
در
قرآن کریم بیش از ثلث آیاتش با زندگی ابدی ارتباط دارد و به نحوی از انحا درباره عالم پس از
مرگ و
روز قیامت و کیفیت حشر اموات و میزان و حساب و ضبط
اعمال و
بهشت و جهنم و جاودانگی
عالم آخرت و سایر مسائلی که به عالم پس از مرگ مربوط می‌شود، بحث کرده است.
در یک دسته از
آیات بر لزوم
ایمان به آخرت تأکید شده است:
در
و
در
و
در
و ... .
«
وَبِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ؛
و آنان‌اند که به آخرت یقین دارند».
و در دسته دیگر به پی‌آمدهای انکار آن گوشزد شده است:
در
و
در
و
در
و
در
و... .
«
وَاَنَّ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ اَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا اَلِیمًا؛
و اینکه برای کسانی که به آخرت
ایمان نمی‌آورند، عذابی سخت و دردناک آماده کرده‌ایم».
و در دسته سوم نعمت‌های ابدی شمرده شده است:
در
و
در
و
در
و ... .
«
عَلَی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ • مُتَّکِئِینَ عَلَیْهَا مُتَقَابِلِینَ • یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ؛
بر تخت‌هایی جواهر نشان روبه‌روی هم تکیه داده‌اند، بر گردشان پسرانی جاودان (به خدمت) می‌گردند».
و در دسته چهارم عذاب‌های جاودانی بیان شده است:
در
و
در
«
فِی سَمُومٍ وَحَمِیمٍ • وَظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ • لَا بَارِدٍ وَلَا کَرِیمٍ؛
در میان باد گرم و آب داغ و سایه‌ای از دود تار نه خنک و نه خوش».
همچنین در
آیات فراوانی رابطه بین اعمال نیک و بد با نتایج اخرویِ آنها ذکر شده و نیز به شبهات منکران پاسخ داده شده است؛ چنا‌ن‌که منشأ تبهکاری‌ها و کج‌روی‌ها فراموش کردن یا انکار
قیامت و
روز حساب شمرده شده است:
در
و
در
«
اِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ؛
در حقیقت کسانی که از راه
خدا به دور می‌روند به (سزای) آنکه روز حساب را فراموش کرده‌اند،
عذاب سخت خواهند داشت».
بنابراین با دقت در
آیات قرآن به این نتیجه می‌رسیم که بخش عمده‌ای از سخنان
پیامبران و بحث‌ها و جدال‌های ایشان با مردم به موضوع معاد اختصاص داشته است و حتی می‌توان گفت تلاش آنها برای اثبات این اصل، بیش از تلاشی بوده است که برای اثبات
توحید کرده‌اند.
زیرا اکثر مردم برای پذیرفتن این اصل سرسختی بیشتری نشان می‌داده‌اند که علت این سرسختی مردم را در مقابل اصل معاد در دو عامل می‌توان خلاصه کرد:
یکی عامل مشترک در انکار هر امر غیبی و نامحسوس و دیگری عامل مختص به موضوع معاد یعنی میل به بی‌بندوباری و عدم مسئولیت در برابر اعتقادات و تکالیف دینی که موجب برخی محدودیت‌ها برای
انسان می‌شود.
لازم به ذکر است که در
قرآن کریم دو نوع استدلال برای معاد وجود دارد:
یکی استدلال بر معاد براساس توحید است که قرآن کریم می‌فرماید:
آیا پنداشتید که شما را بیهوده آفریده‌ایم و اینکه شما به سوی ما بازگردانیده نمی‌شوید؟».
در
قرآن می‌گوید، ممکن نیست خدا، خدا باشد، ولی معادی نباشد؛ یعنی اگر معاد نباشد،
خلقت عبث است و وقتی که خلقت عبث و بیهوده باشد، بنابراین خدایی وجود نخواهد داشت؛ ولی وقتی که ما خوب تدبر کنیم، می‌بینیم که آفریدگاری یگانه و توانا این
جهان را
خلق کرده و او خدایی است که حکیم است و حکمتش اقتضا می‌کند که معادی هم باید باشد تا متمم و مکمل خلقت باشد و معاد جزئی از خلقت است که با نبودن آن خلقت ناقص و بیهوده خواهد بود.
یک سلسله استدلال‌های دیگر هم در قرآن هست که همان نظام موجود و مشهود را دلیل بر قیامت قرار می‌دهد:
و به
یقین انسان را از عصاره‌ای از گِل آفریده‌ایم. سپس او را (به صورت) نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم. آن‌گاه نطفه را به صورت علقه (آویزک) در آوردیم. پس آن
علقه را (به صورت) مضغه گردانیدیم و آن‌گاه آن مضغه را استخوان‌هایی ساختیم، بعد استخوان‌ها را با گوشتی پوشانیدیم، آن‌گاه (جنین را در) آفرینشی دیگر پدید آوردیم. آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است. بعد از این (مراحل) قطعاً خواهید مرد. آن‌گاه شما در روز رستاخیز برانگیخته خواهید شد».
؛ و برای توضیح بیشتر به این منبع رجوع شود:
قرآن می‌فرماید ای مردم! اگر در
بعث و قیامت
شک دارید، پس به خلقت خودتان بنگرید که چگونه
نطفه را از
خاک آفریدیم و نطفه را به
علقه و علقه را به
مضغه تبدیل کردیم و بعد برای مغضه
استخوان قرار دادیم، بعد
گوشت پوشاندیم و بعد شما را به صورت
طفل درآوردیم و سپس شما حتماً خواهید مرد، چگونه همه این امور حقیقت دارد و قطعی است، پس روز قیامت هم به طور قطع برانگیخته خواهید شد و «معاد» و رستاخیز هم از اموری است که جزئی از خلقت است و وجودش در این سیر تکاملی ضروری و قطعی است.
آیات «معاد» برای موعظه بسیار عالی و شگفت‌انگیز است، در اواخر
سوره حشر می‌فرماید:
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از خدا پروا پیشه کنید و هر کسی باید بنگرد که برای فردا(ی خود) از پیش چه فرستاده است و (باز) از خدا بترسید. در حقیقت خدا به آنچه می‌کنید، آگاه است».
در
با دقت در این آیات در می‌یابیم که تعبیر به «ولتنظر» تعبیر بسیار عجیبی است، «و باید هر نفسی نظر کند و دقت کند در آنچه برای فردا می‌فرستد». «ولتنظر» امر است و این صریح‌ترین تعبیری است که می‌شود در این زمینه آورد؛ یعنی دقت کنید که آنچه برای فردا می‌فرستید، خوب بفرستید.
با
تدبر و
تفکر بیشتر در آیات قرآن کریم در‌می‌یابیم که اعتقاد به معاد همسنگ اعتقاد به خدای یگانه دانسته شده است و در آیات زیادی کلمات «الله» و «الیوم الاخر» با هم به کار رفته است؛ به طور مثال قرآن کریم می‌فرماید:
«
اعْبُدُوا اللَّهَ وَارْجُوا الْیَوْمَ الْآخِرَ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْاَرْضِ در
خدا را بپرستید و به روز باز پسین امید داشته باشید و در زمین سر به
فساد بر مدارید».
و در جای دیگر می‌فرماید:
«
ذَلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ در
این است اندرزی که به آن کسی که به خدا و روز بازپسین ایمان دارد، داده می‌شود».
و این نشانگر آن است که مسئله معاد از نظر اهمیت بعد از مسئله
توحید از مهم‌ترین مسائل دینی و اسلامی است و
پیامبران (و بالخصوص آنچه از قرآن درباره
پیامبر ما استفاده می‌شود) آمده‌اند برای اینکه مردم را به این دو حقیقت
مؤمن و معتقد کنند و از طرفی اعتقاد به معاد تا بدان پایه حائز اهمیت است که همه شرایع آسمانی در لزوم به جهان آخرت اتفاق‌نظر دارند و همچنین در تعبیرات قرآنی کلمه «ایمان به قیامت» و «ایمان به یوم آخر» آمده است؛ یعنی مسئله
معاد به قدری مهم است که مردم همان‌طوری که به خداوند ایمان و اعتقاد پیدا می‌کنند به آخرت هم باید ایمان و اعتقاد پیدا کنند.
۱. معاد در قرآن، ج۴ و ۵، آیت‌الله جوادی آملی.
۲. معاد در قرآن، آیت‌الله مظاهری.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «معاد در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۲۳.
