مجالس عزاداری هدفمند برای سیدالشهدا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام)،
نهضت عاشورا،
شب عاشورا،
ذکر مصیبت،
اهل بیت (علیهم‌السلام).
پرسش: مجالس عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) باید دارای چه ویژگی‌هایی باشند؟
پاسخ:
با عنایت به اهداف
عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) و آسیب‌هایی که ممکن است به آن وارد شود و باید از آنها پرهیز داشت، مجالس عزاداری امام (علیه‌السّلام)، در صورتی می‌توانند عزاداران را در جهت آن اهداف، هدایت کنند که دارای سه ویژگی باشند:
مجاهدت‌های
سیدالشهدا (علیه‌السّلام) و همه شهدای راه حق و فضیلت در طول
تاریخ، برای آشنا کردن با
خداوند متعال و استقرار یگانه‌پرستی در سایه حکومت دینی در جهان بود. بنابراین، بدون معرفت صحیح دینی نمی‌توان تحلیل درستی از
نهضت عاشورا ارائه کرد و از این‌رو، خدامحوری و پیوند زدن دل‌ها با خدا و ارزش‌های معنوی، باید اساس برنامه‌های مجالس عزاداری و سخنرانی‌ها و مرثیه‌سرایی‌ها باشد، و این، درس بزرگی است که امام حسین (علیه‌السّلام) برای ارائه آن به عموم مسلمانان، بخصوص پیروان خود، در عصر تاسوعا، از دشمن، یک شب مهلت خواست.
بر پایه گزارش منابع معتبر تاریخی، عصر روز نهم محرّم،
ابن سعد، دستور حمله به
یاران امام حسین (علیه‌السّلام) را صادر کرد. امام (علیه‌السّلام)، هنگامی که آماده شدن سپاه دشمن برای درگیری را ملاحظه کرد، به برادرش
عبّاس (علیه‌السّلام) فرمود:
ارجِع الَیهِم، فَاِنِ استَطَعتَ ان تُؤَخِّرَهُم الی غُدوَةٍ وَ تَدفَعَهُم عِندَ العَشِیةِ؛ لَعَلَّنا نُصَلّی لِرَبِّنَا اللَّیلَةَ، وَ نَدعوهُ وَ نَستَغفِرُهُ، فَهُوَ یعلَمُ انّی قَد کنتُ اُحِبُّ الصَّلاةَ لَهُ، وَ تِلاوَةَ کتابِهِ، وَ کثرَةَ الدُّعاءِ وَ الاِستِغفارِ! به سوی آنان باز گرد و اگر توانستی، [
حمله
] آنها را تا صبح به تاخیر بینداز و امشب، بازشان گردان، بلکه امشب را برای پروردگارمان،
نماز بخوانیم و به درگاهش
دعا کنیم و از وی، آمرزش بخواهیم، که او خود می‌داند من نماز گزاردن برای او، تلاوت کتابش و دعا و آمرزش‌خواهی فراوان را دوست دارم.
و بدین سان،
شب عاشورا، آخرین شب اُنس امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش با انیس ذاکران بود:
فَباتَ الحُسَینُ (علیه‌السّلام) تِلک اللَّیلَةَ جلَیلَةَ عاشوراءَج راکعا ساجِدا باکیا مُستَغفِرا مُتَضَرِّعا، وَ باتَ اصحابُهُ وَ لَهُم دَوِی کدَوِی النَّحلِ. شب، فرا رسید و حسین (علیه‌السّلام)، شب عاشورا را به
رکوع و
سجود و گریه و آمرزش‌خواهی و تضرّع و زاری پرداخت و یارانش، زمزمه‌ای مانند آوای زنبور (بدون وقفه) داشتند.
از عالم ربّانی آیة‌اللّه میرزا جواد تهرانی رحمه‌الله نقل شده است که ایشان، خطاب به روحانیون اهل منبر می‌فرمود: «کاری کنید که خدا در مجلس امام حسین (علیه‌السّلام)، فراموش نشود!».
و این، نکته‌ای است بس مهم و قابل توجّه و تامّل. در واقع، فراموش شدن خدا در مجلس امام حسین (علیه‌السّلام)، آفت خطرناکی است که مانع آشنایی عزاداران با حکمت عزاداری و روح نهضت حسینی می‌گردد.
بدون تحلیلی واقع‌بینانه از نهضت عاشورا، امکان ندارد که عزاداران با اهداف والای عزاداری آشنا شوند و در مسیر آن، گام برداند. از این‌رو، گویندگان و مرثیه‌سرایان، در مجالس عزاداری سیدالشهدا (علیه‌السّلام) باید بر پایه تحلیل درست واقعه عاشورا، سخنرانی و مرثیه‌سرایی نمایند و بدین منظور، استفاده از منابع معتبر در تبیین این حادثه، و اجتناب از آسیب‌های مجالس عزاداری، ضروری است و بهترین راه برای رسیدن به این هدف، خواندن متن مقتل از منابع معتبر است.
فرموده رهبر انقلاب اسلامی
آیة‌اللّه خامنه‌ای در این‌باره، درخور توجّه است که: اگر برای
ذکر مصیبت، کتاب
نَفَسُ المهموم،
محدّث قمی را باز کنید و از رو بخوانید، برای مستمع، گریه‌آور است و همان عواطف جوشان را به وجود می‌آورد. چه لزومی دارد که ما به خیال خودمان، برای مجلس‌آرایی، کاری کنیم که اصل مجلس عزا از فلسفه واقعی‌اش دور بماند؟ «سخنان معظّم له در جمع روحانیون استان کهکیلویه و بویر احمد در آستانه ماه محرّم ۱۴۱۵ ق (۱۷/۳/۱۳۷۳ ش).»
و بدین‌سان، مرثیه‌سرایی برای سیدالشهدا (علیه‌السّلام)، اگر توام با اخلاص و صداقت باشد، کاری بس ارزشمند است و اگر وسیله مجلس آرایی و دنیاطلبی باشد، بسیار زیانبار و خطرناک است. «در این‌باره، یکی از مراجع تقلید معاصر، رؤیای صادقه آموزنده‌ای را از استاد خود، فقیه بزرگوار، آیة‌اللّه سیّدعبدالهادی شیرازی؛ نقل کرده که خلاصه آن، چنین است:
هنگامی که خبر درگذشت آیة‌اللّه سیّدجعفر شیرازی (برادر همسر آیة‌اللّه سیّدعبدالهادی شیرازی، که ظاهرا در اواخر عمر، برای معالجه به تهران آمد و به عالم بقا پیوست و قبر وی، در
حرم حضرت
عبدالعظیم حسنی (علیه‌السّلام)، نزدیک مزار
ابوالفتوح رازی است) به آیة‌اللّه آقا سیّدعبدالهادی شیرازی رسید، من کنار استاد بودم. ایشان، سرِ خود را نزدیک گوش من آورد و فرمود: قضیّه‌ای درباره آقا سیّدجعفر دارم که تا زنده بود، نگفتم. اکنون که فوت شده، می‌گویم:
شبی خواب دیدم که در بیرونیِ منزل (همان‌جا که محل تدریس بنده است)، دو کرسی گذاشته‌اند. بعد، حضرت سیدالشهدا (علیه‌السّلام) و عبّاس (علیه‌السّلام) وارد شدند و روی این دو کرسی نشستند. عبّاس (علیه‌السّلام)، دفتری را باز کرد و من، متن آن را می‌دیدم. امام حسین (علیه‌السّلام)، به یکی از نام‌هایی که در آن دفتر بود، اشاره کرد و فرمود: «این اسم را قلم بزن!». عبّاس (علیه‌السّلام)، آن نام را قلم زد. بعد، امام (علیه‌السّلام) فرمود: «جای آن، نام آقا سیّدجعفر را بنویس!». عبّاس (علیه‌السّلام)، نام ایشان را نوشت و دفتر را بست و رفتند.
مرحوم آیة‌اللّه شیرازی، سپس فرمود: من از عظمت آن رؤیا، تا صبح نخوابیدم. فردای آن روز، وقتی آقا سیّدجعفر آمد، به ایشان گفتم: من دیشب، خوابی دیدم که از عظمت آن، تا صبح نخوابیدم. ایشان گفت: زود داستان خوابت را بگو. من هم آن خواب را برای آقا سیّدجعفر، نقل کردم. ایشان، با شنیدن آن، منقلب شد و گفت: قضیّه، این است که من دیشب (شب اوّل محرّم)، در حرم بودم. بعد به این فکر افتادم که من، یک عمر برای امام حسین (علیه‌السّلام) گریه کرده‌ام؛ امّا کسی را نگریانده‌ام و این اجر، نصیب من نشده است. این موضوع، فکر مرا مشغول کرد. رفتم و جستجو کردم و کتاب جلاء العیون مجلسی را پیدا کردم. به خانه آمدم و
زن و بچّه‌ام را دور هم جمع کردم و گفتم: از امشب، من می‌خوانم و شما گریه کنید.
ایشان، پس از نقل این رؤیا، اضافه کرد که: رؤیای آیة‌اللّه شیرزای، در همان شب، یعنی شبِ اوّل محرّم و برپایی نخستین جلسه سیّدجعفر بوده و من، هر وقت برای زیارت به حرم حضرت عبدالعظیم (علیه‌السّلام) می‌آیم، قبر ایشان را هم زیارت می‌کنم.»
تحلیل صحیح نهضت حسینی توسط سخنوران و ذاکران، نمی‌تواند جای‌گزین تلاش‌های هنرمندانه و به کارگیری اَشکال مختلف هنر در جهت جوشش عواطف و احساسات مردم نسبت به
حادثه خونین کربلا گردد. در سازندگی معنوی، عواطف و احساسات، نقش ویژه‌ای دارند که هیچ چیز دیگر نمی‌تواند جای آنها را پُر کند. لذا
اهل بیت (علیهم‌السلام)، تاکید ویژه‌ای بر گریستن و گریاندن بر مصائب سیدالشهدا (علیه‌السّلام) داشته‌اند و خود نیز با تشویق مرثیه‌سرایان و استماع مرثیه آنان،
زمینه گسترش این فرهنگ را در میان پیروان خود، فراهم می‌کردند، چنان‌که از یکی از شعرای معاصر
امام باقر (علیه‌السّلام) به نام
کمَیت، نقل شده که وقتی نزد امام (علیه‌السّلام) مرثیه‌سرایی کرد، آن بزرگوار گریست و سپس به او فرمود:
ما مِن رَجُلٍ ذَکرَنا او ذُکرنا عِندَهُ، فَخَرَجَ مِن عَینَیهِ ماءٌ وَ لَو قَدرَ مِثلِ جَناحِ البَعوضَةِ الّا بَنَی اللّهُ لَهُ بَیتاً فِی الجَنَّةِ، وَ جَعَلَ ذلِک حِجابا بَینَهُ وَ بَینَ النّارِ؛ هیچ کس نیست که از ما یاد کند یا در نزدش یاد شویم و از چشمانش، هر چند به‌اندازه بال پشه‌ای،
اشک در آید، جز این که خداوند، برایش خانه‌ای در
بهشتْ بنا می‌کند و آن را مانعی میان او و آتش [
دوزخ
]، قرار می‌دهد.
مرثیه‌سرای هنرمند، آن کسی است که با تکیه بر منابع معتبر و بر پایه تحلیل و تبیین صحیح حادثه عاشورا، بیشترین نقش را در تبلور یافتن عواطف و احساسات مردم نسبت به سالار شهیدان، ایفا نماید و بدین‌سان، خدامحوری و ارادت به خاندان رسالت را در جامعه، گسترش دهد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مجالس عزاداری هدفمند برای سیدالشهدا» تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۱۷.
