فاطر و خالق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فاطر، خالق، ابداع، تکوین.
پرسش: تفاوت این‌که خدا در بعضی آیات قرآن داریم؛ «
خالق السماوات و الارض» و در بعضی آیات «
فاطر السماوات و الارض» چیست؟ چرا خدا همیشه نمی‌گوید «فاطر» یا «خالق»؟
پاسخ:
«فطر» به معنای «شکافتن در طول» است. این لفظ به معنای «ابداع و ایجاد اشیا توسط خداوند»، در
قرآن کریم به کار رفته است.
با در نظر گرفتن معنای اولی «فطر»، آفریدن از آن جهت فطر نامیده شده که
خداوند موجودات را با شکافتن می‌آفریند. تخم مرغ و تخم جنبندگان دیگر شکافته شده، بچه‌های آنها به
دنیا می‌آیند. حبوبات در زیر خاک شکافته شده و روئیده و مبدل به ساقه‌ها، برگ‌ها و حبوبات دیگر می‌شوند.
اصل
ماده «خلق»، به معنای اندازه‌گیری مستقیم است که هم به معنای
آفرینش از عدم و هم به معنای آفرینش چیزی از چیز دیگر به کار می‌رود.
هم‌چنین گفته شده، به معنای ایجاد چیزی است بر کیفیت مخصوص و روی
حکمت و
تقدیر معین.
با توجه به مطالب ذکرشده چنین به دست می‌آید که علاوه بر ایجاد تفنن در عبارت و ایجاد بلاغت در قرآن، در جاهایی میان این دو واژه تفاوت وجود داشته و اراده معانی مختلف شده است و در مواردی معنای
فاطر از جهتی بر خلق صدق می‌کند؛ همان‌طور که علامه مصطفوی در «
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» می‌گوید: «فاطر» از ماده فطر است که به معنای إحداث و به وجود آوردن حالت جدید و تحولی است که پس از ایجاد و تکوین صورت بگیرد و این کیفیت برخلاف حالت گذشته باشد. این معنا به مفاهیم تقدیر، إحداث،
خلق و تحول صدق می‌کند.
اما از جهاتی میان خلق و فطر تفاوت وجود دارد:
علامه مصطفوی در این باره چنین می‌نویسد: فاطر از أسمای إلهی بوده و دلالت می‌کند بر کسی که پس از تکوین، أحوال و کیفیاتی إحداث کند که به‌عنوان
تربیت و ربوبیت باشد، اما مفاهیم
خالق، ایجاد، ابداع، ابداء و اختراع، به اصل تکوین برمی‌گردند که دارای معنای عام بوده؛ یعنی مطلق ایجاد و هستی و این مربوط به قبل از ربوبیت است.
کلمه «فطر» به معنای ابداع و خلق و آفرینشی است که نوع مخلوق آن برای نخستین بار بوده و شبیه و نظیری پیش از آن نداشته است.
خلق به معنای اندازه گرفتن است که درباره خداوند، عبارت است از
علم او به کلیات و جزئیات است؛ به‌گونه‌ای که به ذات همه موجودات و مخلوقات تعلق گرفته است؛ اما فطر به معنای به وجود آوردن و ابداع کردن است.
نتیجه این‌که خالق بودن خداوند اشاره به صفت
علم الهی دارد و فاطر بودنش اشاره به صفت
قدرت الهی است.
البته مفسران و برخی اهل لغت تفاوت‌های دیگری نیز بیان کرده‌اند.
پایگاه اسلام کوئست.
