علم امام زمان به زمان ظهور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زمان ظهور،
علم امامان (علیهم‌السلام)،
ظهور امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف).
پرسش: آیا امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) وقت ظهور را می‌داند و اگر نمی‌داند، آیا
جهل، نقص برای
امام معصوم (علیه‌السلام) نیست؟
پاسخ: پیامبران و
امامان معصوم (علیهم‌السلام)، انسان‌های کامل هستند و در انسانیت و مقامات انسانی و الهی هیچ‌گونه نقص و کمبودی ندارند؛ اما این به این معنا نیست که حتی در برابر ذات خدای متعال هم کامل‌اند و کمبودی ندارند؛ بلکه در برابر ذات مقدس ربوبی و کمالات بی‌انتها و علوم الهی هرگز قابل مقایسه و سنجش نیستند و اصولاً چنین فرضی معقول و منطقی نیست؛ بلکه همانند بقیه انسان‌ها نیاز مطلق دارند و همان‌گونه که در
روایات از خود آن بزرگواران نقل شده‌اند در مقام
فقر و ناداری مطلق به سر می‌برند. پس اینکه می‌گوییم امام معصوم،
انسان کامل است و دارای هیچ‌گونه نقص و عیبی و جهلی نیست، در مقایسه با دیگر ـ موجودات و انسان‌هاست؛ زیرا آنان نسبت به بقیه انسان‌ها سرآمد همه کمالات‌اند؛ اما در برابر
ذات خدای سبحان و علوم بی‌نهایت او
فقیر و محتاج‌اند.
عالم علی‌الاطلاق فقط
خداوند متعال است و به غیر از ذات مقدس او هیچ‌کس از مخلوقات ـ اعم از
ملائکه،
انسان و
جن ـ عالم به همه امور و اشیا نمی‌باشند.
خداوند متعال در
قرآن کریم در آیات متعددی به این مهم اشاره و تصریح دارد: «او خدایی است که همه موجودات
زمین را برای شما خلق کرد و پس از آن به
خلقت آسمان‌ها نظر گماشت و هفت
آسمان را برفراز یکدیگر برافراشت و او به همه چیز داناست».
«مشرق و مغرب هر دو ملک خدا است ... خدا (به همه جا) محیط و (به هر چیز) دانا است».
بنابراین
انبیا و امامان معصوم (علیهم‌السلام) با اینکه انسان‌های کامل در هر عصر بوده و هستند و از هر لحاظ دانشمندترین و داناترین انسان‌های عصر خود بلکه تمام اعصار بوده‌اند، اما این هرگز به معنای این نیست که آنان همه چیز را می‌دانسته‌اند یا می‌دانند؛ حتی اموری مانند
قیامت یا زمان ظهور امام عصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را که از مصادیق
علم غیب به شمار می‌آید و علم آن اختصاص به خداوند متعال دارد.
در دعای شریف «یستشیر» که از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده، آن حضرت در پیشگاه خداوند چنین عرضه می‌دارد: «
... اِلَهی أَنْتَ الْعَالِمُ وَ أَنَا الْجَاهِلُ»؛
خدایا! تو عالم و دانای (مطلق) هستی و من (در برابر
علم و دانش تو) جاهل و نادان هستم. شکی نیست که همه موجودات امکانی در برابر ذات مقدس واجب الوجود ناقص‌اند، بلکه هیچ‌اند.
چه اصل ظهور و چه علائم آن، امر مسلّم و قطعی است، اما بنا بر مصالحی، زمان ظهور مشخص نیست و هیچ‌کس جز خداوند از وقت دقیق آن آگاه نیست. بارها
شیعیان معاصر و اصحاب ائمه (علیهم‌السلام) از آن بزرگواران در مورد زمان ظهور پرسیده‌اند؛ ولی آنان به صراحت از مشخص کردن آن امتناع کرده‌اند و زمان ظهور را ـ همانند علم به
قیامت ـ منحصر به خداوند دانسته‌اند و تأکید کرده‌اند که «کذب الوّقاتون».
کسانی که وقت و زمان برای ظهور (حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) معین کنند
دروغ گفته‌اند. مفاد برخی روایات این است که
زمان ظهور امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) برای کسی معلوم نیست و جزء مواردی است که فقط علم آن نزد خداوند متعال است و در روایات متعددی، زمان ظهور امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) با زمان وقوع قیامت مقایسه شده است؛ یعنی همان‌گونه که علم زمان وقوع قیامت منحصراً در اختیار ذات مقدس خداوند است، علم زمان ظهور حضرت نیز در نزد خداوند سبحان است:
از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که در جواب «کمیت» که از حضرت پرسید: چه وقت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) ظهور می‌کند؟
امام (علیه‌السلام) فرمود: «از پیامبر همین مطلب پرسیده شد، حضرت فرمود: مثل ظهور مهدی همچون برپایی قیامت است؛ مهدی نمی‌آید مگر ناگهانی»
به اموری ناگهانی گفته می‌شود که
علم و آگاهی به آن میسر نباشد.
روایاتی که می‌گویند امامان معصوم (علیهم‌السلام) علم به گذشته و آینده دارند و چیزی بر آنان پوشیده و مخفی نیست، از جهت منافاتی با عدم آگاهی امام از قیامت و یا امور شبیه آن مانند وقت ظهور ندارند.
علامه طباطبایی (قدس‌سرّه) می‌گوید: «سبب حقیقی اختصاص علم غیب به خدای تعالی (و اینکه غیر او به همه امور آگاهی ندارد) این است که غیر او هر چه باشد وجودش محدود است و ممکن نیست که از حدش بیرون شده و به آنچه که خارج از حد او و غایب از او است، آگاه شود و معلوم است که هیچ موجودی (حتی پیامبران و
امامان (علیهم‌السلام)) غیر محدود و غیر متناهی و محیط به تمام اشیا نیست، مگر خدای تعالی، پس تنها او عالم (مطلق و آگاه) به
غیب است».
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) عالم به امور گذشته و آینده به اذن و
اراده خدا هستند؛ چنان‌چه روایات متعددی بر این معنا دلالت ظاهری دارند؛ اما بر‌اساس آیات قرآنی و برخی روایات که پیش از این به آن اشاره شد، علم به قیامت و زمان ظهور از عموم این روایات مستثنا شده است و روایاتی که می‌گویند علم به قیامت و زمان ظهور مختص به خداوند است، این روایات را که بر گستردگی دامنه علوم ائمه دلالت دارند، مقید می‌کنند و راه جمع معقول و منطقی هم همین است.
با توجه به نکاتی که توضیح داده شد، معلوم می‌شود که پیامبران و امامان معصوم (علیهم‌السلام)، انسان‌های کامل هستند و در انسانیت و مقامات انسانی و الهی هیچ‌گونه نقص و کمبودی ندارند؛ اما این به این معنا نیست که حتی در برابر ذات خدای متعال هم کامل‌اند و کمبودی ندارند؛ بلکه در برابر ذات مقدس ربوبی و کمالات بی‌انتها و علوم الهی هرگز قابل مقایسه و سنجش نیستند و اصولاً چنین فرضی معقول و منطقی نیست؛ بلکه همانند بقیه انسان‌ها نیاز مطلق دارند و همان‌گونه که در روایات از خود آن بزرگواران نقل شده‌اند در مقام فقر و ناداری مطلق به سر می‌برند. پس اینکه می‌گوییم
امام معصوم،
انسان کامل است و دارای هیچ‌گونه نقص و عیبی و جهلی نیست، در مقایسه با دیگر ـ موجودات و انسان‌هاست؛ زیرا آنان نسبت به بقیه انسان‌ها سرآمد همه کمالات‌اند؛ اما در برابر ذات خدای سبحان و علوم بی‌نهایت او فقیر و محتاج‌اند.
۱. علم پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و امامان (علیهم‌السلام)، مصباح یزدی.
۲. شرح اصول کافی، ج۲، ترجمه و شرح، محمدباقر کمره‌ای.
۳. مجمع البیان، ج۳.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «علم امام زمان به زمان ظهور»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۹/۲۰.
