طبری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: طبری.
پرسش: به جز طبری صاحب کتاب «
تاریخ الامم و الملوک»، آیا عالمان دیگری به این نام در میان عالمان گذشته بوده‌اند؟ مذهب آنان چه بوده است؟
پاسخ: صاحب کتاب «تاریخ الامم و الملوک» محمد بن جریر بن یزید بن کثیر، ابوجعفر طبری آملی، از نویسندگان، مفسران و فقیهان بزرگ
اهل سنت است. در کنار وی، یکی از شخصیت‌های مشهور شیعی معروف به طبری است و در نام و نام پدر و
کنیه، با او مشترک است. این شخصیت، ابوجعفر، محمد بن جریر بن رستم طبری است.
آقا بزرگ تهرانی با توجه به قرائن و شواهدی، نامِ محمد بن جریر بن رستم را به دو نفر از عالمان شیعی نسبت می‌دهد که بنابراین ما با سه
شخصیت به نام محمد بن جریر طبری مواجه هستیم.
صاحب
کتاب «
تاریخ الامم و الملوک» محمد بن جریر بن یزید بن کثیر، ابوجعفر طبری آملی (متوفای ۳۱۰ هجری قمری) است، وی از نویسندگان، مفسران و فقیهان بزرگ اهل سنت است. او دارای آثاری در
تفسیر (کتاب تفسیری او به نام
جامع البیان فی تفسیر قرآن از مشهورترین کتاب‌های تفسیری است.) تاریخ (از جمله کتاب‌های او در این زمینه، کتاب تاریخ طبری را می‌توان نام برد.)، و... است.
در کنار وی، یکی از شخصیت‌های مشهور شیعی نیز معروف به طبری است و در نام و نام پدر و کنیه، با او مشترک است. این شخصیت، ابوجعفر، محمد بن جریر بن رستم طبری است.
او از عالمان قرن چهارم هجری است که نجاشی ـ صاحب کتاب
رجال نجاشی ـ با دو واسطه کتاب
المسترشد و دیگر کتاب‌های او را نقل می‌کند.
آنچه که از منابع به دست می‌آید، این است که به علت شباهتی که این دو شخصیت از نظر
اسم، اسم پدر و کنیه با هم داشته‌اند ـ علاوه بر آن تقریباً در یک زمان
زندگی می‌کرده‌اند ـ احیاناً در تشخیص بین آنان اشتباه می‌شد؛ لذا برخی از بزرگان و
علما (مانند نجاشی و شیخ طوسی) در توضیح و تبیینی که نسبت به این دو شخصیت داشته‌اند، بر فرق‌هایی که با هم داشته‌اند، تأکید می‌کردند تا این دو با یکدیگر اشتباه نشوند.
نجاشی در شرح حال یکی از دو نفری که معروف به
طبری است (طبری سنی مذهب) تأکید می‌کند که وی «عامی» یعنی از
اهل سنت است.
شیخ طوسی نیز در بیان احوالات و
شخصیت محمد بن جریر بن رستم (طبری شیعی) می‌گوید: کنیۀ وی ابوجعفر است، او
انسان متدین و فاضلی است که با محمد بن جریر صاحب
کتاب تاریخ متفاوت است؛ زیرا صاحب کتاب
تاریخ، سنی‌مذهب است.
بعد از
نجاشی و شیخ طوسی، تقریباً تمام راوی‌شناسان و کسانی که فهرستی از عالمان
شیعه یا سنی جمع می‌کردند، بر تفاوت بین این دو تأکید کرده‌اند.
موضوع تا این‌جا با کمی دقت حل می‌شود، اما آقا بزرگ تهرانی در کتاب سترگ «
الذریعه» مطلبی را بیان می‌کند که جای بررسی بیشتری دارد. ایشان می‌گوید:
کتاب
الایضاح فی الامامة، اثر محمد بن جریر بن رستم طبری است که شیخ طوسی از او در کتاب
الفهرست خود به
الکبیر یاد کرده است. این صفت (الکبیر) که شیخ طوسی به محمد بن جریر طبری داده، به این خاطر است که یک محمد بن جریر بن رستم دیگری وجود دارد که ملقب به " الصغیر" است، طبری صغیر معاصر نجاشی و شیخ طوسی است و کتاب
دلائل الامامة از کتاب‌های اوست.
آقا بزرگ تهرانی در جلد دیگر کتاب خود وقتی که درصدد بیان مؤلف کتاب "
دلائل الامامة" است، این کتاب را که دیگران به محمد بن جریر بن رستم کبیر نسبت داده‌اند، وی به محمد بن جریر بن رستم طبری صغیر نسبت می‌دهد و برای وجود چنین شخصیتی چند دلیل می‌آورد. از جمله ادلۀ ایشان این است:
صاحب این کتاب در چند جای آن، چون معاصر شیخ طوسی و نجاشی بوده است، از مشایخ این دو
روایت نقل کرده است، با این‌که همان‌طور که گفتیم، نجاشی با دو واسطه از طبری ملقب به کبیر، کتاب
المسترشد را نقل می‌کند.
از برخی کلمات این کتاب چنین استفاده می‌شود که بعد از سال ۴۱۱ هجری نوشته شده است؛ زیرا مؤلف
کتاب در بیان یکی از معجزات
حضرت صاحب الامر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‌گوید: این
خبر را از دست خط شیخ و استادم مرحوم غضائری نقل می‌کنم و روشن است که غضائری در سال ۴۱۱ وفات کرده است.
این‌که نجاشی یا شیخ طوسی اسمی از این معاصر خود به میان نیاورده‌اند، و نام او را در کتاب‌هایشان ذکر نکرده‌اند؛ دلیل بر وجود نداشتن چنین شخصیتی نیست، آنان از کسانی مانند مرحوم کراجکی، سلار، ابن براج،
محمد بن علی طرازی، هم در کتاب‌های خودشان، نام نبرده‌اند.
عده‌ای چون دیده‌اند نقل‌هایی که در این کتاب شده ،از برخی مشایخ طوسی و نجاشی است و از طرفی این کتاب به محمد بن جریر بن رستم کبیر نسبت داده شده است که از نظر سال وفات در رتبۀ استادِ استادان شیخ طوسی و نجاشی قرار دارد، لذا این کتاب را از کتاب‌های جعل شده توسط غالیان در قرن هفتم دانسته‌اند؛ اما بنا بر استدلال
آقا بزرگ تهرانی، (همان‌طور که خود ایشان تصریح دارد) این کتاب از محمد بن جریر بن رستم صغیر است.
در هر صورت، آنچه که بیشتر مورد
اختلاف بوده است، تشابه اسمی محمد بن جریر طبری شیعی
مذهب با شخصی به همین نام از عالمان
اهل سنت است.
اما غیر از این دو شخصیت افراد زیادی از
شیعه و اهل سنت مشهور به طبری بوده‌اند که بعد از زمان این دو
طبری مشهور می‌زیسته‌اند که فقط فهرست‌وار به برخی از آنا اشاره می‌کنیم:
۱.
ابوطیب طبری (۳۴۸ ـ ۴۵۰ ه) از فقیهان
شافعی مذهب.
۲.
حسین بن علی طبری (۴۱۸ ـ ۴۹۸ ه).
۳.
عمادالدین طبری (.. حدود ۵۵۴ ه) عالم شیعی و مؤلف کتاب مشهور
بشارة المصطفی.
۴.
هارون بن الحسن طبری (در سال ۷۰۱ هجری در قید
حیات بوده است)، وی فقیه شیعی و از شاگردان
علامه حلی بوده است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «طبری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۱۹.
