• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سکوت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: سکوت، بیهوده گویی، سخن نیکو، سخن زیاد.
پرسش: سکوت چه فضیلتی دارد؟
پاسخ: زبان خوب ، زبانی است که جز به ذکر خدا ، شکر نعمت های او، راهنمایی مردم و... سخن دیگری نگوید و زبان بد ، زبانی است که جز به بدی و بیهوده گویی سخن نمی گوید. حال چون خطر زبان بسیار است باید دانست که؛ علاج بد زبانی و بیهوده گویی چیزی نیست جز سکوت و اینکه در فضیلت آن مطالبی را متذکر خود شویم.
ضد بیهوده گویی و هرزه گویی یا خاموشی است یا سخنان سودمند گفتن؛ خواه مربوط به دین باشد یا دنیا .
[۱] مولامهدی،نراقی؛علم اخلاق اسلامی(ترجمه کتاب جامع السعادات)،ترجمه سید جلال الدین مجتبوی،انتشارات حکمت،۱۳۶۶ه. ش،اول،ج۲، ص۲۵۱
در کلام عرب صمت به فتح (صاد) بمعنی سکوت است
[۲] قرشی سید علی اکبر؛ قاموس قرآن‌، تهران‌، دار الکتب الإسلامیة،۱۳۷۱ ش‌، ششم‌، ج‌۴، ص ۱۵۰
که در مجموع تعریفی از این واژه به طور دقیق به چشم نمی خورد ولی بعضی سکوت را بمعنی سکون تفسیر کردند و بعضی دیگر سکوت مقابل نطق آورده¬اند.
[۳] طیب، سید عبد الحسین‌؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران‌، انتشارات اسلام‌،۱۳۷۸ ش‌، دوم‌،ج‌۵،ص۴۶۹




در این جا مقصود از سکوت، سکوت مطلق نیست؛ زیرا که سکوت مطلق از لوازم عقل نیست و افضل از کلام نیست، بلکه منظور از سکوت یعنی سکوت از حرفها و سخنان غیر مناسب و بی‌فائده
[۴] علامه مجلسی؛بحار الانوار- ترجمه جلد ۶۷ و ۶۸،سید ابو الحسن موسوی همدانی،‌ تهران‌،کتابخانه مسجد ولی عصر،اول‌، ج‌۲، ص ۳۰۱
که کلام در موقع خود، افضل از سکوت است؛ زیرا که به واسطه کلام، نشر معارف و حقایق دینیّه ونشرآداب شریعت می شود و خدای تعالی متّصف به تکلّم است و از اوصاف جمیله او «متکلّم» است. از این جهت، در مقابل صمت، تکلّم قرار ندارد، بلکه هَذَر- به فتحتین- را، که عبارت از هذیان است و تکلّم‌ به چیزهای بی‌معنی است، قرار دارد.
پس، آنچه از جنود عقل است و در شرع و عقل مورد تحسین است، سکوت از هذیان و هذر است و البته این سکوت و حفظِ زبان از لغو و باطل، از فضایل و کمالات انسانی است؛ بلکه اختیار زبان را داشتن و این مار سرکش را در تحت اختیار درآوردن از بزرگترین هنرمندی‌ها است که کمتر کسی می‌تواند به آن موفق شود و اگر کسی دارای چنین قدرتی شد، از آفات و خطرات بسیاری محفوظ ماند.
[۵] امام خمینی‌؛شرح حدیث جنود عقل و جهل‌،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره‌،چاپ اوّل، بهار ۱۳۷۷، ص۳۸۶



در فضیلت سکوت مطالب بسیاری در کلام معصومین (ع) و بزرگان ذکر شده است که ما به اختصار به آنها می پردازیم.
اول عبادت سکوت است.
[۶] دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ارشاد القلوب الی الصواب، ترجمه عبدالحسین رضایی، انتشارات اسلامیه،ج ‌۱، ص ۴۶۳

اول علم سکوت است.
[۷] دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ ارشاد القلوب الی الصواب، ترجمه علی سلگی نهاوندی، قم، نشر ناصر، ۱۳۷۶ هـ ش،ج‌۱، ص ۵۵

خاموشی و سکوت دری است از درهای حکمت .
[۸] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱، ص ۲۴۸

عبادت ده قسم است؛ نه قسمت آن در سکوت و خاموشی است.
[۹] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۲۵۱

سکوت میراث حکمت است.
[۱۰] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۴۶۳

آبادترین مکانها دلهای مردان شایسته‌ی ساکت باشد.
[۱۱] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۴۶۳

بهترین عبادت سکوت است
[۱۲] رضائی‌، سید عبد الحسین؛ الروضة در مبانی اخلاق‌، تهران‌، اسلامیه‌،۱۳۶۴ ش‌،دوم‌، ص ۳۸۰

سکوت طلا و سخن نقره است.
[۱۳] کتاب الروضة در مبانی اخلاق، ص۳۸۰

از نشانه‌های کمال اسلام شخص، ترک سخن بیهوده است.
[۱۴] طبرسی،علی بن حسن؛ مشکاة الانوار،عزیز الله عطاردی‌، تهران، عطارد، ۱۳۷۴ ش‌، اول‌،ص ۱۶۶

چون خرد به مرتبه کمال رسد گفتار کاهش می‌یابد.
[۱۵] شیخ حر عاملی؛آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام‌، محمد علی فارابی- یعسوب عباسی علی کمر، مشهد، آستان قدس،۱۳۸۰ ش، پنجم‌، ص: ۱۴۳



اگر گفته شود علت این همه فضیلت برای سکوت چیست، باید گفت علت آن آفتهای زیاد زبان است که عبارتند از: اشتباه ، دروغ ، سخن چینی ، غیبت ، و... که بر زبان سنگین نیست ودر دل شیرین است و چون افسار زدن بر زبان دشوار است از این رو در فضیلت سکوت بسیار سفارش شده است.
[۱۶] فیض کاشانی،ملا محسن؛المحجة البیضاء،قم،دفتر انتشارات اسلامی،دوم، ج۵،ص۲۷۱

زیرا سخن بر چهار قسم است:
یک نوع سخن، ضرر خالص است، نوع دیگر، بهره خالص است، نوعی هم ضرر دارد وهم بهره و نوع آخر که نه ضرر دارد ونه بهره.
اما آن نوعی که فقط ضرر دارد، باید در آن سکوت کرد و نیز از سخنی که ضرر و بهره دارد و ضررش با بهره برابر نیست باید پرهیز کرد، اما سخنی که نه فایده دارد ونه ضرر، زاید است و سرگرم شدن به آن، هدر دادن وقت است و عین ضرر است. بنابراین فقط نوع چهارم که سودمند است باقی می ماند که در این سخن نیز خطر است؛ زیرا گاهی با سخنی که آلوده به گناه است چون ریا ، سازشکاری ، غیبت، خود ستایی وسخن زاید به گونه ای آمیخته می شود که درک آن مشکل است
[۱۷] المحجه البیضاء،ج۵، ص۲۷۲
و اگر بتوان از این آفات دوری جست باید گفت آنجا که باید سخن درست گفت، در خاموشی خیری نیست، چنانکه در سخن ناآگاهانه نیز خیری نخواهد بود
[۱۸] سید رضی؛ نهج البلاغة، محمد دشتی‌، قم‌، مشهور،۱۳۷۹ ش‌، اول‌، ص ۶۶۹
وسخن گفتن در راه حقّ بهتر است از سکوت بر باطل.
[۱۹] آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام، ص ۱۴۰

در روایتی از امام سجاد (ع) که از ایشان در باره سکوت و سخن گفتن سؤال شد که کدام یک از آنها بهتر می‌باشند آمده است: هر یک از آنها آفاتی دارند و هر گاه از آفت مصون باشند، سخن گفتن بهتر از سکوت می‌باشد. پرسیدند: یابن رسول اللَّه! این مطلب را بیشتر توضیح دهید تا موضوع روشن شود. فرمود: برای اینکه خداوند انبیاء و مرسلین و اوصیاء را برای سکوت مبعوث نکرد؛ خداوند آنها را فرستاد تا سخن بگویند بهشت را با سکوت نمی‌توان بدست‌آورد و با سکوت به ولایت خداوند نتوان رسید و با سکوت هم نمی‌توان از جهنم دور شد تمام اینها را با سخن باید بدست آورد و نمی‌توان ماه را با آفتاب مقایسه کرد.
[۲۰] علامه مجلسی؛ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار، عزیز الله عطاردی‌، تهران‌، انتشارات عطارد،۱۳۷۸ ش‌، اول‌، ج‌۲، ص ۲۲۹



حال که بیان کردیم که سخن حق و نیکو از سکوت برتر است باید دانست که سخن نیکو، سخنی است که:
برخاسته از فکر و اندیشه باشد.
همراه با ادب اسلامی باشد.
راست و همراه با عمل باشد.
[۲۱] محمدی،محمد مهدی-مقدس نیان،محمد؛آدابمعاشرت،قم،زمزم هدایت،۱۳۸۵ش،ص۸۲

این سخن زیبا آثار و برکات زیادی دارد و کسی که زبان خود را به زیباگویی عادت دهد، از این برکات بهره مند خواهد شد.
گفتار نیک ثروت را زیاد، روزی را افزون می‌کند، اجل را به تأخیر می‌اندازد، محبت خاندان را جلب، انسان را داخل بهشت می‌کند.
[۲۲] محمد امین، هیئت،اخلاق اسلامی، ترجمه سید صادق شفائی زاده، دارالانصار، ۱۳۸۵ هـ ش، ص۵۳
دوستان را بسیار می کند، دشمنان را اندک می نماید و موجب در امان ماندن از سرزنش می شود.
[۲۳] آداب معاشرت، ص۸۷



از جمله مواردی که زمینه ساز سکوت است این می باشد که آدمی آنچه را که نمی‌داند نگوید، بلکه همه آنچه را که می داند نیز به زبان نراند
[۲۴] صابری یزدی،علی رضا / انصاری محلاتی‌، محمد رضار؛الحکم الزاهرة با ترجمه انصاری‌،قم‌،مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی‌، دوم‌،۱۳۷۵ ش‌، ص: ۵۱۱
که این خود برآمده از عقل کامل
[۲۵] صمدانی،عبد الصمد؛بحر المعارف،تهران،انتشارات حکمت،۱۳۸۱ه ش،چهارم،ج۱،ص۱۲۰
شخص می باشد و در این میان ترس از خداوند و شناخت خدا
[۲۶] مشکاة الانوار-ترجمه عطاردی،ص ۱۶۶
نقش مؤثری دارد.


سکوت، راهنمای تمام خوبیهاست.
به وسیله‌ی سکوت، کسب محبت و دوستی می‌شود.
سکوت باعث سلامتی و آسایش فرشتگان نویسنده می‌شود.
[۲۷] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱،ص ۲۴۸

نگهداری زبان ، ایمان را محکم، دل را آرام می کند.
[۲۸] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۲۵۰

هر کس خاموش باشد نجات پیدا می‌کند.
[۲۹] مهدوی کنی،محمد رضا؛اخلاق عملی،قم،مؤسسه فرهنگی ثقلین،۱۳۸۲ه ش،اول، ص۵۰

هر کس سلامتی دنیا و آخرت را طالب است، زبانش را مقید سازد
[۳۰] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱، ص ۲۵۰

مؤمن سکوت می‌کند تا سالم بماند
[۳۱] بحر المعارف، ج،۱ص۱۲۲

چیره نشدن شیطان ، دارای عزت شدن،
[۳۲] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱،ص ۲۴۸
پوشاننده بدیها،
[۳۳] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۲۵۲

سکوت، عملی است که بر زبان آسان و در میزان سنگین باشد
[۳۴] - علم اخلاق اسلامی(ترجمه کتاب جامع السعادات)،ج۲،ص۲۵۱
و از نشانه‌های مؤمن، خاموشی است
[۳۵] ایمان و کفر-ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار، ج‌۱، ص ۴۹۹

سکوت گنجی است که برای بردبار زینت، برای نادان پرده و پوشش است.
[۳۶] صفاخواه‌، محمد حسین؛گلچین صدوق‌، تهران‌، فیض کاشانی‌،۱۳۷۶ ش‌، اول‌، ج‌۲، ص ۱۴۵

کثرت سکوت، هیبت آدمی را زیاد می‌کند
[۳۷] ایمان و کفر-ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار،ج‌۱،ص ۴۹۹

با هیچ چیز همانند سکوت نمی‌توان خدا را عبادت کرد.
[۳۸] کتاب الروضة در مبانی اخلاق، ص ۳۸۰

سکوت، مردم را به کارها و اعمال نیک رهبری می‌کند.
[۳۹] ایمان و کفر-ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار،ج‌۱،ص ۴۹۹

سکوت از علایم دانایی است.
[۴۰] شیخ صدوق؛عیون أخبار الرضا ع، شیخ محمد تقی آقا نجفی اصفهانی‌، تهران‌،انتشارات علمیه اسلامیه‌،اول‌، ج‌۱، ص ۱۹۷

نشانه شیعیان است.
[۴۱] مشکاة الانوار-ترجمه عطاردی،ص ۱۶۶

با سکوت بسیار، وقار انسان بیشتر شود.
[۴۲] نهج البلاغة-ترجمه دشتی،ص ۶۷۷

از علایم نیکویی اسلام ، سکوت است.
[۴۳] نراقی،ملا احمد؛معراج السعاده،قم،زهیر،۱۳۸۶ه. ش،اول،ص۳۶۲



خراب‌ترین مکانها دلهای آنانست که سخنهای بی‌فایده گویند.
[۴۴] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱، ص ۴۶۳

هر کس در سخن گفتن شتاب کرد زبانش او را بسوی بدیها کشاند.
[۴۵] ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۲۴۹

هر کس که کلامش زیاد باشد لغزشش فراوان است. ‌
[۴۶] آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام، ص ۱۴۵

هر که مالک زبان خود نباشد، پشیمان می‌گردد.
[۴۷] کتاب الروضة در مبانی اخلاق،ص ۳۸۰



۱. مولامهدی،نراقی؛علم اخلاق اسلامی(ترجمه کتاب جامع السعادات)،ترجمه سید جلال الدین مجتبوی،انتشارات حکمت،۱۳۶۶ه. ش،اول،ج۲، ص۲۵۱
۲. قرشی سید علی اکبر؛ قاموس قرآن‌، تهران‌، دار الکتب الإسلامیة،۱۳۷۱ ش‌، ششم‌، ج‌۴، ص ۱۵۰
۳. طیب، سید عبد الحسین‌؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران‌، انتشارات اسلام‌،۱۳۷۸ ش‌، دوم‌،ج‌۵،ص۴۶۹
۴. علامه مجلسی؛بحار الانوار- ترجمه جلد ۶۷ و ۶۸،سید ابو الحسن موسوی همدانی،‌ تهران‌،کتابخانه مسجد ولی عصر،اول‌، ج‌۲، ص ۳۰۱
۵. امام خمینی‌؛شرح حدیث جنود عقل و جهل‌،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره‌،چاپ اوّل، بهار ۱۳۷۷، ص۳۸۶
۶. دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ارشاد القلوب الی الصواب، ترجمه عبدالحسین رضایی، انتشارات اسلامیه،ج ‌۱، ص ۴۶۳
۷. دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ ارشاد القلوب الی الصواب، ترجمه علی سلگی نهاوندی، قم، نشر ناصر، ۱۳۷۶ هـ ش،ج‌۱، ص ۵۵
۸. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱، ص ۲۴۸
۹. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۲۵۱
۱۰. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۴۶۳
۱۱. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۴۶۳
۱۲. رضائی‌، سید عبد الحسین؛ الروضة در مبانی اخلاق‌، تهران‌، اسلامیه‌،۱۳۶۴ ش‌،دوم‌، ص ۳۸۰
۱۳. کتاب الروضة در مبانی اخلاق، ص۳۸۰
۱۴. طبرسی،علی بن حسن؛ مشکاة الانوار،عزیز الله عطاردی‌، تهران، عطارد، ۱۳۷۴ ش‌، اول‌،ص ۱۶۶
۱۵. شیخ حر عاملی؛آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام‌، محمد علی فارابی- یعسوب عباسی علی کمر، مشهد، آستان قدس،۱۳۸۰ ش، پنجم‌، ص: ۱۴۳
۱۶. فیض کاشانی،ملا محسن؛المحجة البیضاء،قم،دفتر انتشارات اسلامی،دوم، ج۵،ص۲۷۱
۱۷. المحجه البیضاء،ج۵، ص۲۷۲
۱۸. سید رضی؛ نهج البلاغة، محمد دشتی‌، قم‌، مشهور،۱۳۷۹ ش‌، اول‌، ص ۶۶۹
۱۹. آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام، ص ۱۴۰
۲۰. علامه مجلسی؛ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار، عزیز الله عطاردی‌، تهران‌، انتشارات عطارد،۱۳۷۸ ش‌، اول‌، ج‌۲، ص ۲۲۹
۲۱. محمدی،محمد مهدی-مقدس نیان،محمد؛آدابمعاشرت،قم،زمزم هدایت،۱۳۸۵ش،ص۸۲
۲۲. محمد امین، هیئت،اخلاق اسلامی، ترجمه سید صادق شفائی زاده، دارالانصار، ۱۳۸۵ هـ ش، ص۵۳
۲۳. آداب معاشرت، ص۸۷
۲۴. صابری یزدی،علی رضا / انصاری محلاتی‌، محمد رضار؛الحکم الزاهرة با ترجمه انصاری‌،قم‌،مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی‌، دوم‌،۱۳۷۵ ش‌، ص: ۵۱۱
۲۵. صمدانی،عبد الصمد؛بحر المعارف،تهران،انتشارات حکمت،۱۳۸۱ه ش،چهارم،ج۱،ص۱۲۰
۲۶. مشکاة الانوار-ترجمه عطاردی،ص ۱۶۶
۲۷. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱،ص ۲۴۸
۲۸. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۲۵۰
۲۹. مهدوی کنی،محمد رضا؛اخلاق عملی،قم،مؤسسه فرهنگی ثقلین،۱۳۸۲ه ش،اول، ص۵۰
۳۰. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱، ص ۲۵۰
۳۱. بحر المعارف، ج،۱ص۱۲۲
۳۲. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱،ص ۲۴۸
۳۳. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۲۵۲
۳۴. - علم اخلاق اسلامی(ترجمه کتاب جامع السعادات)،ج۲،ص۲۵۱
۳۵. ایمان و کفر-ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار، ج‌۱، ص ۴۹۹
۳۶. صفاخواه‌، محمد حسین؛گلچین صدوق‌، تهران‌، فیض کاشانی‌،۱۳۷۶ ش‌، اول‌، ج‌۲، ص ۱۴۵
۳۷. ایمان و کفر-ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار،ج‌۱،ص ۴۹۹
۳۸. کتاب الروضة در مبانی اخلاق، ص ۳۸۰
۳۹. ایمان و کفر-ترجمه الإیمان و الکفر بحار الانوار،ج‌۱،ص ۴۹۹
۴۰. شیخ صدوق؛عیون أخبار الرضا ع، شیخ محمد تقی آقا نجفی اصفهانی‌، تهران‌،انتشارات علمیه اسلامیه‌،اول‌، ج‌۱، ص ۱۹۷
۴۱. مشکاة الانوار-ترجمه عطاردی،ص ۱۶۶
۴۲. نهج البلاغة-ترجمه دشتی،ص ۶۷۷
۴۳. نراقی،ملا احمد؛معراج السعاده،قم،زهیر،۱۳۸۶ه. ش،اول،ص۳۶۲
۴۴. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ج‌۱، ص ۴۶۳
۴۵. ارشاد القلوب-ترجمه رضایی، ص ۲۴۹
۴۶. آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام، ص ۱۴۵
۴۷. کتاب الروضة در مبانی اخلاق،ص ۳۸۰



سایت پژوهه.    






جعبه ابزار