• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

داوری درباره بلاها

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: زلزله، داوری، بلا، مصیبت، امتحان الهی، آزمایش الهی، غضب الهی.

پرسش: آیا این‌که زلزله یک امتحان الهی یا یک نوع غضب الهی است، این باور و عقیده دلایل قرآنی و فقهی دارد؟

پاسخ: گاهی خداوند متعال برای تربیت و پرورش و رشد فضائل اخلاقی انسان، بلاها و مصائب را می‌فرستد تا استعدادهای نهفته به سبب آن شکفته شود و افراد در برابر آن یاد بگیرند تا از خود استقامت و پایداری نشان دهند و زنگ بیدارباشی باشد، ‌که انسان‌ها در سایه آن از خواب غفلت بیدار شوند. گاهی این بلاها و مصائب، دست‌آورد خود انسان‌هاست. قرآن کریم تصریح می‌کند که در نظام آفرینش، انسان به وسیله «شر» و «خیر» آزمایش می‌شود. هم‌چنین گناه و کردار ناشایسته انسان، ‌به طور طبیعی و تکوینی نه تنها در مورد شخص گنهکار تأثیر بد دارد، بلکه نسبت به سرنوشت سایر افراد جامعه نیز مؤثر است.



از نظر اسلام داوری درباره بلاها و مصیبت‌ها و این‌که این نوع پدیده (زلزله) جز ضرر، زیان، تباهی و خرابی سود دیگری ندارد، بستگی به این دارد که وضع عمومی جهان با تمام ابعاد آن برای ما روشن باشد، سپس داوری کنیم که آیا این پدیده جز بدی و ضرر نتیجه دیگری ندارد؟ واضح است که چنین احاطه‌ای بر اوضاع عمومی جهان برای ما ممکن نیست.

۱.۱ - یک نمونه

یک فیلسوف، هر چه هم با دید مطلق و آزاد رویداد مورد نظر خویش را بررسی کند، فقط از نقطه مصالح مردم مرز و بوم خود و دریچة زمان خویش می‌تواند، دربارة آن داوری کند، و هرگز نمی‌تواند از زمان مشخص زندگی خود گامی فراتر نهد؛ در حالی که داوری صحیح در این موارد علاوه بر نظر وسیع، نیاز به آن دارد که از علل و انگیزه‌ها و هم‌چنین نتایج و مقدمات آن پدیده از ازل تا ابد آگاهی داشته باشد. چه‌بسا ممکن است که یک پدیده و رویداد از یک بُعد کوچک، بی‌فایده و زیان‌بار جلوه کند؛ ولی با در نظر گرفتن ابعاد دیگر، در گذشته و آینده مفید و سودمند باشد. آیا در جهان فیلسوفی پیدا می‌شود که شعاع یک پدیده و رویداد را تا اعماق ازلیت و ابدیت پیش برد و هر حادثه‌ای را در مجموع ابعاد زمان و مکان با تمام رگ و ریشه‌ها و شاخ و برگ‌های آن مورد بررسی قرار دهد و سپس داوری کند که مثلاً زلزله در بم که به ویرانی آن شهر منجر گردید و گروهی بسیاری را کشت و عده‌ای را بی‌خانمان کرد، سرتاسر زیان‌بار بوده است.


بشر در ارزیابی پدیده‌های آفرینش دچار یک نوع خودبینی خاص است و به همه چیز و هر پدیده از عینک سودجویانه خویش می‌نگرد، هرگاه حادثه‌ای به سود او و بستگان و دوستان او بود، فوراً به وجد و شادی برمی‌خیزد و اگر فردی مؤمن باشد، به شکرانة آن پیشانی بر خاک می‌ساید و در غیر این صورت آن را بلا و آفت و بدبختی و تیره‌روزی تلقی می‌کند؛ در حالی که هر پدیده‌ای را اعم از نیک و بد، زشت و زیبا باید با نظام جهان سنجید و آن را جزئی از مجموع جهان آفرینش دانست و سپس دربارة آن داوری نمود؛ چه‌بسا برای بقای نظام آفرینش، انفجاری در نقطه‌ای ضرورت داشته باشد که از فروریختن نظام گیتی جلوگیری کند، این انفجار هرچند گروهی را نابود و آبادی‌هایی را ویران می‌کند، اما در عین حال مطابق با حکمت و عدالت پروردگار است.


گاهی خداوند متعال، برای تربیت و پرورش و رشد فضائل اخلاقی انسان، بلاها و مصائب را می‌فرستد تا استعدادهای نهفته به سبب آن شکفته شود و افراد در برابر آن یاد بگیرند تا از خود استقامت و پایداری نشان دهند و زنگ بیدارباشی باشد، ‌که انسان‌ها در سایه آن از خواب غفلت بیدار شوند:‌ «و لقد اخذنا آل فرعون بالسنین و نقص من الثمرات لعلّهم یذکرون»؛ قوم فرعون را به خشک‌سالی و کمی میوه دچار نمودیم، تا شاید متذکر گردند».


بنابراین از نظر آیات قرآن کریم، مصیبت‌ها و فشارهای زندگی به برخی از دلایل ذیل است:

۴.۱ - دست‌آورد خود انسان

گاهی این بلاها و مصائب، دست‌آورد خود آنهاست:

ــ «و ما اصابکم من مصیبة فبما کسبت ایدیکم؛ آن چه مصیبت به شما رسد، دستاورد خودتان است».
ــ در آیة دیگر می‌فرماید: «ما اصابک من حسنة فمن الله و ما اصابک من سیئة فمن نفسک؛ آن‌چه از نیکی، به تو می‌رسد، از خدا و آن‌چه از بدی به تو می‌رسد، از خود توست.».

۴.۲ - آزمایش خدا و تکامل انسان

قرآن کریم تصریح می‌کند که در نظام آفرینش، انسان به وسیله «شر» و «خیر» آزمایش می‌شود:

ــ «نبلوکم بالشر و الخیر فتنة؛ ما به وسیلة «شر» و «خیر» شما را آزمایش می‌کنیم».
نیز در آیه دیگر می‌فرماید: «بلوناهم بالحسنات و السیئات لعلهم یرجعون؛ آنها را با نیکی‌ها و بدی‌ها آزمودیم، شاید باز گردند».

۴.۳ - آثار طبیعی گناه

از دیدگاه قرآن مجید، گناه و کردار ناشایسته انسان، ‌به طور طبیعی و تکوینی نه تنها در مورد شخص گنهکار تأثیر بد دارد، بلکه نسبت به سرنوشت سایر افراد جامعه نیز مؤثر است:

«و اتقوا فتنة لاتصیبنّ الذین ظلموا منکم خاصة؛ بترسید از بلاهایی که تنها دامن‌گیر ستمگران شما نمی‌شود».


۱. الهیات و معارف اسلامی، شیخ جعفر سبحانی، ص۱۵۸-۱۶۲، ۱۳۷۶ ش، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
۲. عدل در جهان‌بینی توحید، محمد محمدی ری شهری، ص۸۳-۱۴۸، ۱۳۷۴ ش، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
۳. آموزش عقاید، آیت‌الله مصباح یزدی، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۴، ۱۳۷۸ ش، سازمان تبلیغات اسلامی.


۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۰.    
۲. شوری/سوره۴۲، آیه۳۰.    
۳. نساء/سوره۴، آیه۷۹.    
۴. انبیاء/سوره۲۱، آیه۳۵.    
۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۸.    
۶. انفال/سوره۸، آیه۲۵.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «داوری درباره بلاها»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۳.    



جعبه ابزار