• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خیانت و جاسوسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: جرم، تجسس، خیانت، جاسوسی، کنجکاوی.

پرسش: رابطه و تفاوت خیانت با جاسوسی از نظر نسبت‌های چهارگانه (تباین، تضاد و...) چگونه است؟ و در مفهوم و مصداق تابع کدام‌یک از نسبت‌های اربعه می‌باشد؟

پاسخ:



اکنون معنای جاسوس را بررسی می‌کنیم:


جاسوس، از ماده «جسّ»، در لغت به معنای تفتیش و با خبر شدن و اطلاع پیدا کردن پنهانی از باطن اشیا و کارهای مردم، همراه با دقت و ظرافت خاص است. و غالباً نیز در شر و بدی استعمال می‌شود؛ به همین دلیل به فردی که اطلاعات و اخبار امور پنهانی دیگران را با کنج‌کاوی و با دقت خاص به دست می‌آورد و در اختیار دیگران قرار می‌دهد، جاسوس گفته می‌شود.
[۴] قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۳۸، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.



در شرع نیز در همین معنا و مضمون استعمال شده است. البته با این تفاوت که قید در اختیار دیگران قرار دادن در آن لازم نیست؛ همان‌گونه که پروردگار متعال در قرآن می‌فرماید: «وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ»؛ یعنی برای پی بردن و اطلاع یافتن از احوالات، اخلاق و کارهای پنهانی مردم کنج‌کاوی نکنید.


البته هر جاسوسی در زبان روایات، معنای منفی ندارد:

۴.۱ - روایتی از امام صادق

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «از امام علی (علیه‌السلام) پرسیدند: از چه چیزی برای موفق شدن به چشم‌پوشی استمداد می‌شود؟ فرمود: به وسیله خضوع و اطمینان پیدا کردن در تحت سلطنت و حکومت کسی که بر باطن تو آگاه است، و چشم جاسوس قلب و سفیر عقل است، پس چشم خود را بپوشان از آنچه سزاوار دین تو نیست و از آنچه قلب تو آن‌ را مکروه می‌دارد و یا عقل انکار می‌کند».

۴.۲ - روایتی دیگر

در روایتی دیگر آن‌ حضرت فرمود: «المؤمن‌ أخ‌ المؤمن عینه و دلیله لا یخونه و لا یظلمه و لا یعیبه و لا یعده عدة فیخلفه»؛ «مؤمن برادر مؤمن، و دیده‌بان و جاسوس‌ او در خیرات است؛ رهنمای اوست که به وی خیانت نمی‌کند؛ بر او ستم روا نمی‌دارد؛ معایبش را برنمی‌شمرد، و به وی وعده‌ای نمی‌دهد که از آن تخلف کند».


جاسوسی در اصطلاح حقوقی و قوانین جمهوری اسلامی، جرمی است علیه امنیت و به هر کسی ـ اعم از بی‌گانه یا خودی، مأمور دولتی یا غیر مأمور ـ که نقشه‌ها، اسناد، مدارک و تصمیمات محرمانه و مهم یک کشور در امور سیاسی، اقتصادی، نظامی و...، را که در اختیار دارد («و یا کسی که به هر نحو ولو با سرقت به آن دست یافته است».)با علم به مهم و محرمانه بودن در اختیار فرد یا افرادی که می‌داند فاقد صلاحیت‌اند قرار دهد و یا مفاد آن‌ را به آنان منتقل نماید، جاسوس اطلاق می‌شود، خواه به امنیت کشور، ضرر برساند یا نرساند.
[۱۱] «مواد ۵۰۱ و ۵۰۲» قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیر و مجازات‌های بازدارنده».



اکنون رابطه جاسوسی با خیانت را از نظر لغت و شرع، و از نظر اصطلاح حقوق و قوانین جمهوری اسلامی بیان می‌کنیم:

۶.۱ - از نظر لغت و شرع

بنابراین بین جاسوسی و خیانت به کشور از نظر لغت و عرف شرع، عموم و خصوص من وجه برقرار است.

۶.۱.۱ - دسته اول

بدین توضیح که در برخی موارد، جاسوسی صدق می‌کند؛ ولی خیانت به کشور بر آن صادق نیست؛ مانند اطلاع یافتن از امور شخصی و پنهانی و یا عیوب برخی افراد عادی و یا حتی مسئولان دولتی از راه کنج‌کاوی و تفحص بدون فاش کردن آنها و یا حتی در صورت فاش کردن بدون بر هم خوردن امنیت کشور.

۶.۱.۲ - دسته دوم

در طرف مقابل، خیانت هم در لغت و شرع، منحصر به خیانت به کشور نبوده؛ بلکه شامل خیانت به خانواده، خیانت در امانت و... می‌شود و در نگاه تخصصی، در برخی موارد خیانت به کشور صدق می‌کند؛ ولی عنوان جاسوسی بر آن صادق نیست؛ مانند بمب‌گذاری یا تهدید به بمب‌گذاری اماکن عمومی و... ، که موجب بر هم زدن نظم و امنیت عمومی و کشور شود، در این فرض، خیانت به کشور صادق است، ولی جاسوسی صدق نمی‌کند.

۶.۱.۳ - دسته سوم

در برخی موارد نیز هم عنوان جاسوسی صدق می‌کند هم خیانت به کشور؛ مانند کسب اطلاعات مهم از مراکز نظامی کشور و یا افراد تأثیرگذار در جامعه و قرار دادن آن در اختیار بیگانگان.

۶.۱.۴ - از نظر حقوق و قوانین اسلامی

اما در اصطلاح حقوق و قوانین جمهوری اسلامی، بین خیانت به کشور و جاسوسی از نظر نسب اربعه عموم و خصوص مطلق برقرار است؛ زیرا خیانت به کشور عنوانی عام و دارای مصادیقی متعدد است که جاسوسی یکی از مصادیق آن است.
[۱۲] «مواد ۴۹۸ تا ۵۱۲ قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیر و مجازات‌های بازدارنده».



بنابراین هر جایی‌ که جاسوسی صدق کند، خیانت به کشور نیز صادق است؛ بر خلاف عنوان خیانت به کشور که در برخی از موارد صدق می‌کند، بدون آن‌که عنوان جاسوسی صدق ‌کند؛ مانند تهدید به بمب‌گذاری هواپیما، کشتی و وسایل نقلیه‌ ‌عمومی به قصد بر هم زدن امنیت کشور و تشویش اذهان ‌عمومی
[۱۳] برداشت از ماده «۵۱۱» قانون مجازات اسلامی.
که عنوان خیانت به کشور صادق است، ولی به آن جاسوسی گفته نمی‌شود.



۱. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۸۶، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.    
۲. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج۱، ص۳۷۴، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۳. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، ص۳۸، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.    
۴. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۳۸، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
۵. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج۱، ص۳۷۴، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۶. حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.    
۷. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۸۷، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.    
۸. منسوب به جعفربن محمد، امام ششم، مصباح الشریعة، ص۹، بیروت، اعلمی، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.    
۹. کلینی، محمد بن یعقوب، تحفة الأولیاء، مترجم، اردکانی، محمد علی‌، محقق، مصحح، وفادار مرادی، محمد، مسعودی، عبدالهادی، ج۳، ص۴۲۲، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.    
۱۰. فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، محقق، اعلمی، حسین، ج۵، ص۵۱، تهران، الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.    
۱۱. «مواد ۵۰۱ و ۵۰۲» قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیر و مجازات‌های بازدارنده».
۱۲. «مواد ۴۹۸ تا ۵۱۲ قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیر و مجازات‌های بازدارنده».
۱۳. برداشت از ماده «۵۱۱» قانون مجازات اسلامی.



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «خیانت و جاسوسی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.    



جعبه ابزار