حفظ قرآن پیامبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حفظ قرآن، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)،
قرآن مجید،
علم لدنی.
پرسش: وقتی که قرآن نازل شد، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) سواد خواندن و نوشتن نداشت، چگونه این همه قرآن را حفظ کرد؟
پاسخ: مفهوم آیه ۷ سوره اعلی (تو چیزی از آیات الهی را فراموش نمی‌کنی، مگر آن‌چه خدا بخواهد که او آشکار و پنهان را می‌داند)، آن نیست که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) چیزی از آیات الهی را فراموش می‌کند، و الا از گفتار او سلب اطمینان خواهد شد؛ بلکه هدف، بیان این حقیقت است که موهبت حفظ [[|آیات الهی]] از سوی خداست و لذا هر لحظه بخواهد می‌تواند آن را از پیامبرش بگیرد یا به تعبیر دیگر، هدف، بیان تفاوت
علم ذاتی و
علم موهبتی (لدنی) به پیامبرش (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌باشد؛ از جمله اموری که بر این معنا گواهی می‌دهد، این است که حفظ بعضی از مسائل و فراموش کردن بعضی دیگر، اختصاص به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) ندارد تا خداوند آن را به عنوان یک موهبت بر پیامبرش (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بیان کند؛ بنابراین منظور، حفظ تمام آیات و
احکام و معارف اسلام است. از این گذشته، باید گفت: اگر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، سواد خواندن و نوشتن هم داشتند، لازم نبوده قرآن را آیه به آیه بخوانند تا آن را حفظ کنند؛ چون ایشان این
کتاب مبین را از نزد
خداوند متعال آموخته است و «لدی الله» (نزد خدا) نه جایی برای
سهو و
جهل و
نسیان و نه جایی برای
شیطان.
مفهوم سؤال این است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) باید خواندن و نوشتن را می‌دانست، تا بتواند قرآن را حفظ کند و چون سواد خواندن و نوشتن نداشت، پس نباید بتواند قرآن را حفظ کند؛ در حالی که این‌طور نیست؛ زیرا در این صورت آن حضرت را به مردم معمولی
تشبیه کرده‌ایم؛ بلکه در میان افراد معمول نیز گاهی کسانی پیدا می‌شوند که بدون کم‌ترین بهره‌ای از سواد خواندن و نوشتن، بیش از آن‌چه حافظان باسواد از قرآن می‌دانند، از نورانیت
قرآن کریم بهره‌مندند؛ مثل مرحوم
کربلایی کاظم ساروقی اراکی با این‌که بی‌سواد بوده، حافظ قرآن شده است. بنابراین اگر
حفظ قرآن کریم برای برخی افراد عادی، به
قدرت خداوند امر محالی نیست، برای نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) که دارای
علم لدنی است، به طریق اولی مشکلی ندارد.
توضیح این‌که علم لدنی یعنی دریافت بی‌واسطه علوم از خداوند متعال، و آورنده قرآن، پزشکی دردشناس و دلسوز است،
که مکتب نرفته و همه علوم و دانش‌ها را یک‌جا از خداوند فرا گرفته و گذشته و آینده را یک‌جا می‌بیند و فراتر از زمان است. او در مکتب و مدرسه بشری درس نخوانده تا طی سال‌ها، فصل‌ها و ماه‌ها بر علمش افزوده شود. او مخاطب به خطاب «وَاِنَّکَ لَتُلَقَّی الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ»؛
(«تو ای پیامبر! نزد خدای حکیم و علیم قرآن را می‌آموزی».) است، و کسی که چیزی را از مقام «لدن» یعنی بی‌واسطه از خداوند گرفتن، آموخت و علمش لدنی شد، جهل و نسیان در او راه ندارد و
فراموشی از او به دور خواهد بود؛ زیرا فرمود: «سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی»؛ «ما به‌زودی (قرآن را) بر تو می‌خوانیم و هرگز فراموش نخواهی کرد».
بنابراین هنگام
نزول وحی عجله مکن، و هرگز نگران فراموش کردن آیات الهی مباش، کسی که این آیات بزرگ را برای
هدایت انسان‌ها بر تو فرستاده، هم او حافظ و نگهبان آن‌هاست.
آری او نقش این آیات را در سینه پاک تو ثابت می‌دارد؛ به طوری که هرگز گرد و غبار نسیان بر آن نخواهد نشست... پس برای اثبات قدرت خداوند و این‌که هر
خیر و برکتی از ناحیة اوست، می‌افزاید: «اِلا مَا شَاءَ اللَّهُ اِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یَخْفَی»؛
تو چیزی از آیات الهی را فراموش نمی‌کنی، مگر آن‌چه خدا بخواهد که او
آشکار و پنهان را می‌داند.
البته مفهوم این تعبیر آن نیست که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) چیزی از آیات الهی را فراموش می‌کند، و الا از گفتار او سلب اطمینان خواهد شد؛ بلکه هدف، بیان این حقیقت است که موهبت حفظ آیات الهی از سوی خداست و لذا هر لحظه بخواهد می‌تواند آن را از پیامبرش بگیرد یا به تعبیر دیگر، هدف، بیان تفاوت
علم ذاتی و
علم موهبتی (
لدنی) به پیامبرش (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌باشد؛ از جمله اموری که بر این معنا گواهی می‌دهد، این است که حفظ بعضی از مسائل و فراموش کردن بعضی دیگر، اختصاص به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) ندارد تا خداوند آن را به عنوان یک موهبت بر پیامبرش (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بیان کند؛ بنابراین منظور، حفظ تمام آیات و احکام و معارف
اسلام است. از این گذشته، باید گفت: اگر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، سواد خواندن و نوشتن هم داشتند، لازم نبوده قرآن را آیه به آیه بخوانند تا آن را حفظ کنند؛ چون ایشان این
کتاب مبین را از نزد خداوند متعال آموخته است و «لدی الله» (نزد خدا) نه جایی برای
سهو و
جهل و
نسیان و نه جایی برای
شیطان.
۱. تفسیر المیزان، محمدحسین طباطبایی، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، ج۲۰، ص۴۳۸.
۲. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۲۶، ص۳۹۲.
۳. احسن الحدیث، علی‌اکبر قرشی، ج۱۲، ذیل آیه ۷ اعلی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حفظ قرآن پیامبر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۸/۱۷.
