حذف حیّ علی خیر العمل از اذان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: اهل بیت، ابو‌بکر، عمر، پیامبر.

پرسش: شیعیان در اذان «حیَّ علی خیر العمل» می‌گویند. اگر این جمله جزء اذان بوده و در عصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، مسلمانان، این جمله را در اذان تکرار می‌کرده‌اند، چه کسی و با چه انگیزه‌ای این جمله را حذف نموده است؟

---

در برخی از احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام)و شماری از گزارش‌های تاریخیاین‌گونه آمده است که در عصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و دوران حکومت ابو‌بکر و آغاز خلافت عمر، «حیَّ علی خیر العمل»، جزء اذان و اقامه بوده است؛ ولی عمر، با این استدلال که این جمله، موجب اهمّیت دادنِ بیش از‌اندازه مسلمانان به «نماز» و سستی کردن آنان در «جهاد» می‌شود، آن را از اذان و اقامه حذف کرد.

---

بدیهی است که این استدلال، صحیح نیست؛ زیرا علاوه بر آن که اجتهاد در برابر نصّ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صحیح نیست، اگر اعتقاد به این که نماز، بهترین کار است، موجب سستی در جهاد می‌شد، شارع حکیم، آن را جزء اذان و اقامه قرار نمی‌داد، ضمن آن‌که تجربه عصر نبوی نیز این استدلال را نقض می‌کند.

۲.۱ - روایت پیامبر

جالب توجّه است که طبق برخی از روایات، روزی، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در باره ارزش یاد خدا و نقش آن در تکامل انسان و پیش‌گیری از انواع نابسامانی‌های دنیوی و اخروی فرمود:
«لَیسَ عَمَلٌ احَبَّ الَی اللّهِ تَعالی، وَ لا انجی لِعَبدٍ مِن کُلِّ سَیِّئَةٍ فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ مِن ذِکرِ اللّهِ. هیچ عملی در نزد خدای متعال، محبوب‌تر از یاد خدا نیست و بنده را از هر بدی در دنیا و آخرت، نجات می‌بخشد.»
یکی از اصحاب ایشان (شاید شخصِ عمر) که این سخن بر او گران آمد، گفت: آیا جنگیدن در راه خدا، بهترین کار نیست؟
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پاسخ فرمود:
«لَولا ذِکرُ اللّهِ لَم یُؤمَر بِالقِتالِ! اگر [به خاطر] یاد خدا نبود، به جنگ، دستور داده نمی‌شد.»
این حدیث به روشنی نشان می‌دهد که در عصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز «خیر العمل» بودن نماز، برای برخی از صحابه مورد اشکال بوده است.

---

نماز، از آن جهت، بهترینِ کارهاست که کامل‌ترین مصداق یاد خداست، چنان‌که در قرآن تصریح شده است:
«وَ اَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی؛ و نماز را برای من به پا دار».
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پاسخ این ایراد، تأکید می‌فرماید که «یاد خدا» از «جهاد»، ارزش‌مندتر است؛ زیرا فلسفه جهاد، یاد خدا و پیوند با اوست. آری! این پیوند است که از انواع فسادهای فردی و اجتماعی، پیش‌گیری می‌نماید، چنان‌که خداوند متعال می‌فرماید:
«اِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ اَکْبَرُ؛ همانا نماز از زشتکاری و ناپسندی باز می‌دارد، و هر آینه، ذکر خدا بزرگ‌تر است».
نیز همین پیوند است که سعادت و کامیابی دنیا و آخرت را به همراه دارد:
«مَن کَانَ یُرِیدُ ثَوَابَ الدُّنْیَا فَعِندَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْیَا وَ الْاخِرَةِ؛ هر کس پاداش دنیا را می‌خواهد، [بداند که] پاداش دنیا و آخرت نزد خداست».

---