• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تحریف قرآن و نسخ تلاوت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: تحریف قرآن کریم، شیعه، اهل سنت، نسخ تلاوت.

پرسش: آیا صحیح است که اهل سنت اجماع بر عدم تحریف قرآن دارند و روایاتی هم که دلالت بر حذف پاره‌ای از قرآن دارند، مربوط به نسخ تلاوت است نه تحریف و نسخ تلاوت را برخی از علمای شیعه هم قبول دارند؟

پاسخ: از ضروریات تاریخ این است که قرآن موجود همان قرآنی است که بر حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نازل شده است. و علمای اسلام ـ به خصوص امامیه ـ صریحاً منکر تحریف قرآن هستند. در کتاب‌های اهل سنت نیز بر عدم تحریف قرآن دلایل محکمی اقامه شده است. هم‌چنین علمای شیعه نسخ تلاوت را قبول ندارند و اگر برخی از آنان آن ‌را ممکن دانسته‌اند، مرادشان امکان ذاتی آن است نه امکان وقوعی آن و این در مقابل معتزله است که امکان ذاتی آن را هم منکرند.



از ضروریات تاریخ این است که قرآن موجود همان قرآنی است که بر حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نازل شده است. و علمای اسلام ـ به خصوص امامیه ـ صریحاً منکر تحریف قرآن هستند.
[۲] معرفت، محمد‌هادی، صیانة القرآن من التحریف، ص۵۹، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸.
[۳] محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۷۸، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.

و در کتاب‌های اهل سنت نیز بر عدم تحریف قرآن دلایل محکمی اقامه شده و شبهات پیرامون آن هم دفع گردیده است. به همین جهت طرح موضوع تحریف قرآن دیگر ضروری به نظر نمی‌رسد؛ ولی به جهت پاسخ به سؤال، مطالبی عرضه می‌گردد:


روایاتی در کتب اهل سنت در مورد تحریف قرآن وجود دارد،
[۸] سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۱، ص۱۰۴، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.
[۹] سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۶، ص۴۲۰-۴۲۲، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.
[۱۰] سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۶، ص۴۱۶، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.
[۱۱] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۲۳، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
[۱۲] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۲، ص۴۳، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
[۱۳] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۵، ص۱۳۲، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
[۱۴] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۵، ص۱۸۳، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
[۱۵] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۲، ص۵۰، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
چنان‌که سید محمود آلوسی بعد از ذکر پاره‌ای از آن‌ها می‌گوید: «روایات در این موضوع (تحریف قرآن) بیش از آن است که به شمار آید، جز این‌که آن‌ها به آن‌چه ذکر کردیم، (نسخ قرآن) حمل می‌شوند».
[۱۶] آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی، ج۱، ص۲۴، مصر، اداره الطباعه المنیربه، چاپ دوم، بی‌تا.
و این روایات دلالت بر ۲۵ مورد تحریف لفظی دارند،
[۱۷] معرفت، محمدهادی، صیانة القرآن من التحریف، ص۱۵۹، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸.
و شامل انواع تحریف می‌گردند که جهت اختصار بعضی از آن‌ها ذکر می‌شوند:


برخی انواع تحریف بدین قرار است:

۳.۱ - تحریف به نقصان

درباره تحریف به نقصان به چند مورد اشاره می‌کنیم:

۳.۱.۱ - نابودی بسیاری از قرآن

جلال‌الدین سیوطی و آلوسی از پسر عمر چنین نقل کرده‌اند: «کسی از شما نگوید کل قرآن را گرفتم؛ بلکه بگوید مقداری را که ظاهر است گرفتم، چه می‌دانید کل قرآن چه قدر است؟ قطعاً بسیاری از آن نابود شده است».
[۱۹] آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی، ج۱، ص۷۱۷، مصر، اداره الطباعه المنیربه، چاپ دوم، بی‌تا.


۳.۱.۲ - حذف سوره‌ای شبیه سوره توبه

زرکشی در البرهان از صحیح مسلم از قول ابوموسی اشعری چنین نقل می‌کند:
«انا نقرا سورة نشبهها فی الطول و الشدة ببراءة فانسیتها غیرانی احفظ منها [لو کان لابن آدم وادیان من مال لا تبغی واو یا ولا یملا جوف ابن آدم الا التراب] و کنا نقرا سوره نشبهها باحدی المسبحات فانسیتها غیر انی حفظت منها [یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تقعلون فتکتب شهاده فی اعناقکم فتسالوه عنها یوم القیامه]؛ ما سوره‌ای را که در طول و شدت شبیه برائت (توبه) بود قرائت می‌کردیم، من آن را فراموش کردم و فقط از آن این را حفظ دارم که «ولو کان لابی» و سوره‌ای را شبیه یکی از مسبحات می‌خواندیم که آن را فراموش کردم، مگر این آیه «یا ایها الذین...».

۳.۱.۳ - تحریف سوره احزاب و آیه رجم

زربن جیش گوید: ابی بن کعب پرسید: سوره احزاب را چند آیه می‌دانی؟ گفتم ۷۲ یا ۷۳ آیه.
گفت: معادل سوره بقره بود و ما در آن آیه رجم را قرائت می‌کردیم.
پرسیدم آیه رجم کدام است؟
گفت: «اذا زنی الشیخ والشیخه فارجموهما البته نکالا من الله والله عزیز حکیم».

۳.۱.۴ - حذف سوره‌های حفد و خلع

جلال الدین سیوطی روایات زیادی مبنی بر حذف سوره‌های حفد و خلع از قرآن آورده است.

۳.۱.۴.۱ - بیان یک نکته

یادآوری این نکته ضروری است که علمای اهل سنت این دو را دعاهای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌دانند که ابی بن کعب آن را در آخر قرآنش نوشته بود؛ لذا عده‌ای به اشتباه تصور کردند که این دو جزئی از قرآن کریم است.

۳.۱.۵ - حذف دوسوم از سوره توبه

روایاتی که دوسوم یا سه‌چهارم سوره توبه را محذوف می‌دانند.
[۲۳] سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۳، ص۲۰۸، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.
[۲۴] حاکم نیشابوری، امام الحافظ، ابوعبدالله، مستدرک حاکم، ج۲، ص۳۳۱، بیروت، دارالمعرفه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.


۳.۲ - تحریف به زیاده

درباره تحریف به زیاده به موارد زیر اشاره می‌کنیم:

۳.۲.۱ - معوذتین

طبق نقل جلال‌الدین سیوطی، ابن عباس و ابن مسعود معوذتین را جز قرآن نمی‌دانسته‌اند.

۳.۲.۲ - نخواندن بسم الله

طبق نقل آیت‌الله خویی از صحیح مسلم، سنن نسایی و مسند احمد، قتاده از انس بن مالک نقل می‌کند که گفت: پشت سر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) ابی‌بکر و عثمان نماز خوانده‌ام و از هیچ یک نشنیدم که «بسم الله الرحمن الرحیم» را بخوانند.
[۲۷] محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۱۰۹، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.


۳.۳ - تحریف به تغییر و تبدیل

ابن خطیب سنی روایاتی از کتب اهل سنت در این مورد ذکر کرده است
[۲۸] ابن خطیب، محمد عبداللطیف، الفرقان، ص۴۱-۵۲، بیروت، دارالکتاب العلمیه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.
و مدعی شده است که حجاج بن یوسف ثقفی، دوازده مورد تغییر در آیات قرآن را انجام داده است.
[۲۹] ابن خطیب، محمد عبداللطیف، الفرقان، ص۵۰-۵۲، بیروت، دارالکتاب العلمیه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.



از آن‌جایی که صحیح بخاری و صحیح مسلم از معتبرترین کتب نزد اهل سنت می‌باشند و آن‌ها خود شرط کرده‌اند که فقط روایات صحیح را در کتابشان بیاورند و در بین کتابشان روایاتی دال بر تحریف وجود دارد، ممکن است گفته شود آن‌ها قرآن را محرف می‌دانند و هم‌چنین محمد بن خطیب در کتاب الفرقان خود ظاهراً سعی بر اثبات تحریف قرآن دارد؛ بلکه چنان‌که گذشت، معتقد است حجاج بن یوسف ثقفی دوازده جای قرآن را تغییر داد.
[۳۱] ابن خطیب، محمد عبداللطیف، الفرقان، ص۵۰-۵۲، بیروت، دارالکتاب العلمیه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.



نسخ تلاوت عین تحریف به نقصان است و بلکه بالاتر و زشت‌تر از آن است؛ زیرا نسخ تلاوت یا توسط پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) صورت گرفته یا توسط خلفای بعد از او.

۵.۱ - توسط پیامبر

وقوع نسخ توسط پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم ) نیاز به اثبات دارد و با روایات واحده و حتی به اعتقاد شافعی و برخی دیگر از عامه با روایات متواتر نیز نمی‌توان آن ‌را اثبات کرد.

۵.۲ - توسط خلفای پس از پیامبر

اگر توسط خلفای بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) صورت گرفته، دقیقاً معنایش تحریف است و با اسم عوض کردن واقعیت تغییر نمی‌کند و چون روایات دال بر تحریف را به جای رد، توجیه کرده‌اند.


قول به نسخ تلاوت بدتر از قول به تحریف می‌باشد و به همان ادله‌ای که تحریف را مردود می‌شمارند، نسخ تلاوت هم باطل است. به همین جهت ابن خطیب سنی به‌شدت آن را غیر معقول می‌داند و قائلان آن را بی‌عقل و... معرفی می‌کند.
[۳۳] ابن خطیب، محمد عبداللطیف، الفرقان، ص۱۵۶-۱۵۷، بیروت، دارالکتاب العلمیه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.


۶.۱ - دیدگاه برخی علما

براساس نقل استاد معرفت، شیخ محمد خضرمی در کتاب تاریخ التشریع الاسلامی، دکتر مصطفی زید در «النسخ فی القرآن الکریم» و دکتر حمد سعاد و... این نوع نسخ را قبول ندارند.
[۳۴] معرفت، محمد‌هادی، صیانة القرآن من التحریف، ص۳۰، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸.


۶.۲ - دیدگاه علمای شیعه

علمای شیعه نیز این نوع نسخ را قبول ندارند و اگر برخی از آنان آن ‌را ممکن دانسته‌اند، مرادشان امکان ذاتی آن است نه امکان وقوعی آن و این در مقابل معتزله است که امکان ذاتی آن را هم منکرند.
[۳۵] محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۱۵۷، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.
[۳۶] محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۲۰۱، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.
[۳۷] محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۲۰۵، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.



۱. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۱۰۴، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۳۷۱.    
۲. معرفت، محمد‌هادی، صیانة القرآن من التحریف، ص۵۹، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸.
۳. محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۷۸، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.
۴. حسینی میلانی، سیدعلی، التحقیق فی نفی التحریف من القرآن الشریف، ص۱۰، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۱۰.    
۵. تفسیر نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۳، ص۱۳۱۷، بیروت، احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۳۷۵، هجری قمری.    
۶. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج۸، ص۱۶۸، شرح کرمانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰.    
۷. حاکم نیشابوری، امام الحافظ، ابوعبدالله، مستدرک حاکم، ج۴، ص۴۰۰، بیروت، دارالمعرفه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.    
۸. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۱، ص۱۰۴، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.
۹. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۶، ص۴۲۰-۴۲۲، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.
۱۰. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۶، ص۴۱۶، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.
۱۱. احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۲۳، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
۱۲. احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۲، ص۴۳، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
۱۳. احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۵، ص۱۳۲، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
۱۴. احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۵، ص۱۸۳، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
۱۵. احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۲، ص۵۰، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
۱۶. آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی، ج۱، ص۲۴، مصر، اداره الطباعه المنیربه، چاپ دوم، بی‌تا.
۱۷. معرفت، محمدهادی، صیانة القرآن من التحریف، ص۱۵۹، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸.
۱۸. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الاتقان، ج۱، ص۶۶، دار بن کثیر، چاپ دوم، ۱۴۱۴.    
۱۹. آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی، ج۱، ص۷۱۷، مصر، اداره الطباعه المنیربه، چاپ دوم، بی‌تا.
۲۰. زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج۲، ص۳۶، بیروت، دارالفکر، بی نوبت چاپ، ۱۴۰۸.    
۲۱. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الاتقان، ج۱، ص۶۶، دار بن کثیر، چاپ دوم، ۱۴۱۴.    
۲۲. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۸، ص۶۹۵، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.    
۲۳. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۳، ص۲۰۸، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.
۲۴. حاکم نیشابوری، امام الحافظ، ابوعبدالله، مستدرک حاکم، ج۲، ص۳۳۱، بیروت، دارالمعرفه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.
۲۵. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، الدر المنثور، ج۸، ص۶۸۳، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بی‌نوبت چاپ، ۱۴۰۴.    
۲۶. خویی، سیدابوالقاسم، البیان، ص۴۴۳، قم، انوار الهدی، چاپ هشتم، بی‌تا.    
۲۷. محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۱۰۹، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.
۲۸. ابن خطیب، محمد عبداللطیف، الفرقان، ص۴۱-۵۲، بیروت، دارالکتاب العلمیه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.
۲۹. ابن خطیب، محمد عبداللطیف، الفرقان، ص۵۰-۵۲، بیروت، دارالکتاب العلمیه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.
۳۰. حسینی میلانی، سیدعلی، التحقیق فی نفی التحریف من القرآن الشریف، ص۱۸۵ ۱۸۸، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۱۰.    
۳۱. ابن خطیب، محمد عبداللطیف، الفرقان، ص۵۰-۵۲، بیروت، دارالکتاب العلمیه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.
۳۲. خویی، سیدابوالقاسم، البیان، ص۲۰۵-۲۰۶، قم، انوار الهدی، چاپ هشتم، بی‌تا.    
۳۳. ابن خطیب، محمد عبداللطیف، الفرقان، ص۱۵۶-۱۵۷، بیروت، دارالکتاب العلمیه، بی‌نوبت چاپ، بی‌تا.
۳۴. معرفت، محمد‌هادی، صیانة القرآن من التحریف، ص۳۰، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۸.
۳۵. محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۱۵۷، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.
۳۶. محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۲۰۱، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.
۳۷. محمدی، فتح الله، نجارزادگان، سلامة القرآن من التحریف، ص۲۰۵، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تحریف قرآن و نسخ تلاوت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۰۷.    



جعبه ابزار