اهمیت شب‌زنده‌داری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شب‌زنده‌داری.
پرسش: لطفاً در زمینه اهمیت شب‌زنده‌داری و موانع آن توضیحاتی بفرمایید.
پاسخ: شب‌زنده‌داری اهمیت بسیار دارد. اولیای خدا آخرت و
سعادت خود را از همین طریق بیمه نموده‌اند و حتی مشکلات دنیوی خود را به وسیله نماز شب حل نموده‌اند. هر کس این راه را پیموده و نتیجه گرفته، به دیگران سفارش می‌کند و می‌گوید رسیدن به مقصد نهایی از طریق نماز شب است.
برخی موانع شب‌زنده‌داری عبارت‌اند از: گناه کردن، دروغ، زیاد خوابیدن، پرخوری، عجب.
«
و اِنّ لِربّکُم فی اَیّامِ دَهرِکُم نَفَحاتٌ الاا فَتَعَرّضُوا لَها وَلا تُعْرِضُوا عَنْها»؛ «بدانید و آگاه باشید که پروردگارتان را در ایام روزگار شما نسیم‌هایی است، هان بکوشید که خود را در معرض آن‌ها قرار دهید و از آن‌ها روی نگردانید».
در این موقع سالکِ به سوی
خدا جانی گرفته و از تأثیر همان جذبه الهیّه تصمیم می‌گیرد که از عالم کثرت عبور کند و به هر ترتیب که میسور است بار سفر بربندد و از این غوغای پردغدغه و دردناک، خود را خلاص کند.
با توجه به این مقدمه، باید بگویم این سؤال نشانه این است که نسیم لطف الهی بیش از پیش به سوی شما وزیدن گرفته و به شما فهمانده که در
شب زنده‌داری و به طور کلی خودسازی گنجی عظیم نهفته است.
برای موفقیت در هر کاری باید اولاً درباره اهمیت، جایگاه و فواید آن
تفکر کرد. این تفکر، شوق و رغبت را در
انسان ایجاد می‌کند؛ ثانیاً باید موانع آن را
شناخت و کوشید آن را برطرف کرد. بنابراین ابتدا درباره اهمیت شب‌زنده‌داری و
عبادت در
شب مطالبی را ذکر نموده و سپس اسباب محرومیت از آن را بیان می‌کنیم.
درباره اهمیت شب‌زنده‌داری در
قرآن به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
«
وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَه لَکَ عَسی اَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً»؛
خداوند متعال به پیامبرش می‌فرماید، پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن (و
نماز) بخوان این یک وظیفه اضافی برای تو است تا پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد.
بعد از ذکر نمازهای فریضه پنج‌گانه، این چنین اضافه می‌کند که پاسی از شب را از
خواب برخیز و قرآن بخوان: «
وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ». مفسران معروف اسلامی این تعبیر را اشاره به
نافله شب (
نماز شب) که در فضیلت آن
روایات بی‌شماری وارد شده دانسته‌اند.
غوغای
زندگی روزانه از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب می‌کند و فکر آدمی را به وادی‌های گوناگون می‌کشاند؛ به طوری که
جمعیت خاطر و
حضور قلب کامل در آن بسیار مشکل است؛ امّ در دل شب و هنگام
سحر و فرونشستن غوغای زندگی مادی و
آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقداری خواب، حالت و توجه و نشاط خاصی به
انسان دست می‌دهد که بی‌نظیر است.
آری در این محیط آرام و دور از هرگونه خودنمایی و توام با حضور قلب، توجهی به انسان دست می‌دهد که فوق‌العاده روح‌پرور و تکامل‌آفرین است.به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادت‌های آخر شب برای تصفیه
روح، حیات قلب،
تقویت اراده و تکمیل
اخلاص نیرو می‌گرفته‌اند.
«
وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْاَسْحارِ ».
قرآن کریم سحرخیزی را از شیوه‌های تقواپیشگان می‌شمارد، هنگام سحر و آخر شب یعنی آن هنگام که
آرامش و صفای خاصی همه جا را فرا گرفته است.
در قرآن کریم به توضیح و چگونگی نیکوکار بودن آن‌ها پرداخته و دو وصف از میان اوصاف آن‌ها را بیان می‌کند:
نخست اینکه آن‌ها کمی از شب‌ها را می‌خوابیدند: «
کانوا قلیلاً من اللیل ما یهجعون »؛
یعنی آن‌ها کم‌تر اتفاق می‌افتاد تمام شب را بخوابند. دومین وصف آن‌ها را چنین بیان می‌کند، آن‌ها پیوسته در سحرگاهان استغفار می‌کردند: «
و بالاسحارهم یستغفرون»؛
یعنی در آخر شب که چشم غافلان در خواب است و محیط از هر نظر آرام، قال و غوغای
زندگی مادی فرونشسته، برمی‌خیزند و به درگاه خدا می‌روند و در ضمن رازونیاز از
گناه خود
استغفار می‌کنند.
شب‌زنده‌داری چه‌قدر فایده دارد که قرآن کریم و روایات
معصومان (علیهم‌السلام) آن را امضا نموده‌اند، مگر می‌شود کسی در شب تاریک از خواب لذیذ دست بکشد، با حالت خشوع و خضوع و شرمندگی با او
مناجات کند؛ ولی تأثیر نداشته باشد. اولیای خدا آخرت و
سعادت خود را از همین طریق بیمه نموده‌اند و حتی مشکلات دنیوی خود را به وسیله نماز شب حل نموده‌اند. هر کس این راه را پیموده و نتیجه گرفته، به دیگران سفارش می‌کند و می‌گوید رسیدن به مقصد نهایی از طریق نماز شب است.
معصومان (علیهم‌السلام) بهترین الگو برای همه ما هستند و در عصر حاضر هم اولیای خدا مثل
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) که در حال بیماری نماز شب را ترک نکرده و نشان دادن راه همین است. در این‌جا هم جهت تیمّن و
تبرک بحث از معصومان (علیهم‌السلام) سه حدیث مختصر نقل می‌کنیم که به نماز شب سفارش نموده‌اند:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «
علیکُم بصلاه اللّیل و لو رکعه واحده»؛ بر شما باد به نماز شب اگر چه یک رکعت باشد.
سفارش
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به
علی (علیه‌السلام): پیامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) سه بار به صورت تأکید
علی (علیه‌السّلام) را سفارش به این
نماز نمود:
یا علیّ، ... و علیک بصلاة اللیل و علیک بصلاة اللیل و علیک بصلاة اللیل؛ یا علی بر تو باد به خواندن نماز شب، برتو باد به خواندن
نماز شب، بر تو باد به خواندن نماز شب.
شرف مؤمن: قال الصادق علیه السلام: «شرفُ المؤمنِ صلاتُهُ باللّیل»؛ شرف
مؤمن به نماز شب اوست.
اما اینک به قسمت اصلی بحث یعنی موانع نماز شب می‌پردازیم:
کسی که در طول
روز روحش را با گناه آلوده کند، با اعضای بدنش دست به
گناه بزند یا با چشمش یا با زبانش و غیره، گناه اثرش را بر انسان می‌گذارد و روح انسان را می‌میراند.
امام صادق (علیه‌السلام) در حدیثی می‌فرماید: «
انّ الرّجلَ لیذنبُ الذّنبَ فیحرمُ صلاه اللّیل و انّ العملَ السّییء اسرعُ فی صاحبه منَ السّکین فی اللّحم»؛ شخصی که به گناه روی می‌آورد، از خواندن نماز شب محروم می‌شود و البته اثر کار بد در انسان از اثر چاقوی تیز بر روی
گوشت سریع‌تر است.
در ذیل همین حدیث نورانی به جاست که به دستورالعملی از جمال‌السالکین و شیخ العارفین حضرت آیت‌الله العظمی بهجت دام ظله اشاره‌ای کنیم. یکی از طلاب محترم نقل کردند: روزی به خدمت حضرت
آیت الله بهجت رسیدم و عرض کردم: آیا می‌شود خودمان به این دستوراتی که از بزرگان رسیده و در کتاب‌ها نوشته شده، مانند دستورات مرحوم بیدآبادی عمل کنیم؟ آقا جواب دادند: مرحوم بیدآبادی و بزرگان دیگر برای اسلام زحمات بسیاری کشیدند؛ ولی هر کدام از راه خاصی افراد را به سوی خدا می‌بردند؛ ولی من راهم این است که دستورالعمل فقط در یک چیز جمع شده، در یک کلمه خیلی کوچک خیلی کوچک و آن «
ترک گناه» است؛ ولی فکر نکن ترک گناه چیز ساده‌ای است.گاهی خیلی مشکل است و تمام دستورات خودشان بعداً می‌آید. ترک گناه مثل چشمه‌ای است که همه چیز را به دنبال دارد. شما گناه را ترک کنید، دستورات بعدی و
عبادات دیگر خود به خود به سمت شما می‌آید.
دومین چیزی که مانع نماز شب می‌شود، دروغ گفتن است.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
اِنّ الرّجلَ لیکذِبُ الکذِبَه فیحرمُ بها صلاة اللّیلِ»»؛ چه بسا مردی به وسیله دروغ گفتن از اقامه نماز شب محروم ماند.
خوابیدن، یکی از نعمت‌های الهی است که به انسان داده شده است، خصوصاً شب برای استراحت و خوابیدن قرار داده شده، همان‌طور که ارزش خواب در شب از خوابیدن در روز بیش‌تر است،
عبادت در شب از
روز باارزش‌تر است. شب را انسان تقسیم کند، مقداری از آن را برای عبادت و مقداری از آن را برای استراحت قرار بدهد. اگر همه شب را بخوابد زیان کرده و به
روح خود ضربه زده است.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آفات زیاد خوابیدن را چنین بیان می‌کند: «
قالت امّ سلیمان بن داود: یا بنیّ! ایّاکَ و کثره النّوم باللّیل فانّ کثره النّوم باللّیل تدعُ الرّجل فقیراً یومَ القیامه»؛ مادر سلیمان بن داوود (علیه‌السّلام) به
سلیمان گفت: فرزندم از زیاد خوابیدن در شب بپرهیز، همانا زیاد خوابیدن در شب باعث تهیدستی و
فقر در روز قیامت می‌شود.
انسان باید شب را زود بخوابد تا برای نماز شب بلند شود، اگر بنا باشد تا دیروقت بیدار بماند بعد بخوابد، از توفیق نماز شب خواندن محروم می‌شود.
یکی از چیزهایی که باعث محروم شدن از نماز شب می‌شود، پرخوری است. اگر معده را تا به حلقوم از خوردنی‌ها پر کردیم و سپس در بستر نرم و مکان راحتی به خواب رفتیم، همین امر باعث محرومیت از نماز شب می‌شود، پرخوری سبب بخار معده و سستی می‌شود و نتیجه آن خواب زیاد است که آفت‌های زیادی از جمله
قساوت قلب می‌آورد، روح را کسل می‌کند و مانع از نماز شب می‌شود. در حدیثی از
حضرت علی (علیه‌السّلام) آمده: «از
پرخوری دوری کنید که موجب قساوت قلب،
تنبلی در نماز و سبب تباهی بدن است».
گاهی از اوقات، انسان خود را برای بیدار شدن مهیا می‌کند و از آنچه باعث غلبه خواب می‌شود پرهیز می‌کند و به آنچه که در اخبار برای بیدار شدن رسیده متوسل می‌شود؛ ولی باز هم خواب می‌ماند که این لطفی از جانب خداوند متعال نسبت به بنده خود می‌باشد؛ چراکه این امر بدین خاطر است که وی را از عجب محافظت می‌کند یا اینکه به خاطر تأسف شدید او برای از دست رفتن
تهجد و
نماز شب اجر بیش‌تری به او عنایت فرماید؛ ولی آنچه از اخبار استفاده می‌شود این امر خیلی اندک و یکی دو شب بیش نخواهد بود.
۱. عزیزی، عباس، فضایل و آثار نماز شب.
۲. حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)،چهل حدیث.
۳. آیت‌الله علامه تهرانی، رساله لب‌اللّباب.
۴. مصباح یزدی، محمدتقی، پند جاوید.
۵. مصباح یزدی، محمدتقی، به سوی او.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اهمیت شب‌زنده‌داری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۲۰.
