اسناد ترجمه و تفسیر قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اسناد ترجمه، اسناد تفسیر قرآن.
پرسش: آیا اسناد ترجمه و تفسیر واقعی قرآن که توسط رسول‌الله (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) و
حضرت علی (علیه‌السلام) صورت گرفته، موجود است؟
پاسخ: روایات و
احادیث بسیار زیادی از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در
کتب تفسیری و
روایی ما آمده است که مورد
اعتماد می‌باشد یا
ائمه از خودشان و یا از پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نقل کرده‌اند و
شناخت حدیث مورد اعتماد خود نیز، به
علم روایت و درایت نیاز دارد.
از
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) نیز هر چند تفسیری همانند تفسیرهای امروزه باقی نمانده است، اما کتاب گهربار
نهج البلاغه و دیگر فرمایشات آن حضرت در کتاب‌های روایی، مملو از حکمت‌ها و
تفسیرهای قرآن کریم است.
می‌توان گفت که پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) و
ائمه (علیهم‌السلام) قرآن را به چند صورت
تفسیر فرموده‌اند:
در قرآن احکامی به صورت کلی آمده است، بدون آن‌که جزئیات و شرایط آن در قرآن آمده باشد؛ اما تبیین جزئیات و شرایط آنها در
سنت پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) بیان شده است؛ مثلاً: آیه «
وَاَقِیمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ»
و آیه «
فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ اِبْرَاهِیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ اِلَیْهِ سَبِیلا وَمَنْ کَفَرَ فَاِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ»
که در این
آیات،
نماز و
زکات و
حج به طور کلی بیان شده، اما شناخت اجزا و شرایط و جزئیات آنها در روایات بیان شده است.
در قرآن مواردی به صورت عام و بدون قید بیان شده‌اند که
مخصص عام و
مقید مطلق را، باید در
روایات جست‌وجو کرد؛ مثلاً در آیه «
وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَاَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا؛
هرکس عمداً مؤمنی را بکشد، کیفرش
دوزخ است که در آن ماندگار است.» به طور مطلق فرموده که هر کس، کسی را عمداً بکشد، در
جهنم ماندگار است؛ اما در
روایت آن را تقیید کرده که این
حکم (ماندگاری در جهنم) در صورتی که
توبه نکرده باشد، است.
بیان
بطون قرآن را باید از روایات جست‌وجو کرد؛ مثلاً در
تفسیر آیه: «
فَلْیَنْظُرِ الانْسَانُ اِلَی طَعَامِهِ»،
از
امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده که: «طعام در این
آیه به معنای
علم است، که معنای آیه این می‌شود:
انسان باید بنگرد، علمش را از چه کسی فرا می‌گیرد».
موارد یادشده و دیگر موارد مجموعاً شامل تفسیر کل قرآن می‌شود که پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) تمام آن‌چه مردم تا
قیامت به آن نیاز دارند، بیان فرموده است؛ ازاین‌رو بعضی از
علما معتقدند که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) تمام قرآن را برای امتش تفسیر کرده است.
که مقداری از این تفسیر را به
صحابه آموخته‌اند و سپس پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) تمام علوم و تفسیر قرآن را به
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آموخت و بعد از وفات پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم)،
علی (علیه‌السلام) تمام قرآن و تفسیر را جمع‌آوری کرد و به مردم عرضه کرد؛ ولی آنها آن را نپذیرفتند.
سلیم بن قیس هلالی که از اصحاب خاص علی (علیه‌السلام) بود، از
سلمان فارسی نقل می‌کند: موقعی که علی (علیه‌السلام) بی‌مهری مردم را دید، در خانه نشست و از خانه بیرون نیامد، تا آن‌که قرآن را کاملاً جمع‌آوری کرد... آنها را بار
شتر کرد و به
مسجد آورد؛ در حالی که مردم پیرامون
ابوبکر گرد آمده بودند، به آنان گفت: بعد از مرگ پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) تاکنون به جمع‌آوری قرآن مشغول بودم و در این پارچه آن را فراهم کرده، تمام آن‌چه که بر پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نازل شده، جمع‌آوری کردم، آیه‌ای نبوده، مگر آن‌که پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) بر من خوانده و
تفسیر و تأویل آن را به من آموخت، مبادا فردا بگویید: از آن غافل بودیم؛ ولی مردم آن را نپذیرفتند.
البته قرآنی که آن حضرت جمع کرده بودند، با قرآن امروزی از نظر محتوای آیات، هیچ تفاوتی نداشت و طبق
روایات این کتاب از هر امامی به امام دیگری به
ارث رسیده و الان نزد
امام زمان (علیه‌السلام) است.
پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) تمام
قرآن را تفسیر کرد؛ ولی تفسیر به‌جامانده به عللی کم است:
منع
روایت و
احادیث پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) از زمان ابوبکر شروع شد،
ابوبکر بعد از وفات پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) مردم را جمع کرد، و گفت: شما حدیث‌هایی از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) روایت می‌کنید و در آن
اختلاف می‌کنید و آن‌هایی که پس از شما می‌آیند، اختلافشان بیش‌تر خواهد شد و از پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) هیچ حدیثی روایت نکنید و در عصر عمر هم این رویه وجود داشت و از نشر احادیث پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نهی می‌کرد و دستور داد که هر کس سنت پیامبر را نوشته بیاورند و آن‌گاه که همه نوشته‌ها را آوردند، یک‌جا همه را سوزاند.
[عمر بن خطاب|عمر]] به اصحاب اجازه نمی‌داد که به نقاط مختلف بروند و آنها را در
مدینه نگاه می‌داشت تا مبادا به نشر احادیث پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) اقدام کنند و در زمان
عثمان، افرادی (مثل
ابوذر و
عمار) جرئت نشر و بیان
حدیث و سنت پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) را یافتند و به طور سرّی در مواردی بیان می‌کردند،؛ ولی با شدت
عمل دستگاه
خلافت روبه‌رو می‌شدند، ابوذر
تبعید و عمار
شکنجه شد.
نشر اخبار بنی‌اسرائیلی و قصه‌های یهودی: دستگاه خلافت از زمان عمر به جای حدیث و سنت پیامبر که از انتشار آن به شدت جلوگیری کردند، کارگزارانی داشتند که به جای آن، اخبار بنی‌اسرائیلی را میان
مسمانان نشر می‌دادند؛ افرادی مثل
کعب الاحبار یهودی و تعمیم‌داری
راهب انصاری، به دستور عمر پیش از
نماز جمعه در مسجد پیامبر سخنرانی می‌کردند، این افکار و عقاید بنی‌اسرائیلی با حدیث پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) آمیخت و کتاب‌های حدیث تدوین شد، این موضوع تا زمان ما انحرافات اعتقادی عمیقی در مسلمانان پدید آورده است.
با وجود همه این مسائل، اما روایات و احادیث بسیار زیادی از پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) در
کتب تفسیری و
روایی ما آمده است که مورد
اعتماد می‌باشد یا
ائمه از خودشان و یا از پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نقل کرده‌اند و
شناخت حدیث مورد
اعتماد خود نیز، به
علم روایت و درایت نیاز دارد.
از [[|امیرمؤمنان]]
علی (علیه‌السلام) نیز هر چند تفسیری همانند تفسیرهای امروزه باقی نمانده است، اما کتاب گهربار
نهج‌البلاغه و دیگر فرمایشات آن حضرت در کتاب‌های روایی، مملو از حکمت‌ها و
تفسیرهای قرآن کریم است.
۱. بحارالانوار فی تفسیر الماثور للقرآن؛ کاظم مراد خانی، تهران، مؤسسه الطور للنشر، چاپ اول، ۱۴۱۱ هـ ق، دو جلدی، (تفسیر روایی).
۲. البیان فی تفسیر القرآن، ابوالقاسم خویی، بیروت، دارالزهرا، چاپ چهارم، ۱۳۹۵ هـ ق.
۳. تفسیر القرآن الکریم لابی‌حمزه ثمالی؛ گردآوری: عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، قم، الهادی، چاپ اول، ۱۴۲۰ هـ ق.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اسناد ترجمه و تفسیر قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۰۴.
