ازدواج امام حسین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ازدواج امام حسین علیه‌السلام، شهربانو.
پرسش: آیا ازدواج امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و خانم شهربانو صحت دارد؟
پاسخ: درباره
ازدواج امام حسین علیه‌السلام با شهربانو که به اسارت لشکریان
اسلام در آمده، چند قول وجود دارد؛ زیرا در بعضی از روایات به اسارت در آمدن این بانو در زمان
خلافت عمر ثبت شده و در بعضی دیگر در زمان
خلافت عثمان. همچنین نام های متعددی برای او و پدرش بیان شده است.. با توجه به این نکات اظهار نظر قطعی درباره ایرانی بودن (و زنی به نام شهربانو بودن) همسر امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و مادر
امام سجاد علیه‌السلام مشکل است.
درباره ازدواج امام حسین ـ علیه‌السلام ـ با دختر
یزدگرد سوم (شهربانو) در میان مورخان و محدثان چند قول وجود دارد:
شیخ صدوق (ره) درباره مادر حضرت امام زین العابدین ـ علیه‌السلام ـ این حدیث را آورده است که سهل بن قاسم نوشجانی می‌گوید: امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در خراسان به من فرمود: بین ما و شما خویشاوندی هست. گفتم: این خویشاوندی چیست؟ فرمود: هنگامی که عبدالله بن عامر بن کریز خراسان را فتح کرد دو
دختر از
دختران یزدگرد پادشاه ایران را پیدا کرد و آنان را نزد عثمان بن عفان فرستاد. عثمان بن عفان یکی از آن دو را به
امام حسن و یکی را به امام حسین ـ علیه‌السلام ـ بخشید. این دو دختر پس از زایمان، وفات کردند. همسر امام حسین ـ علیه‌السلام ـ امام سجاد را به
دنیا آورد. پس از درگذشت همسر امام حسین، یکی از کنیزان امام حسین علیه‌السلام، امام سجاد را سرپرستی کرد."
براساس این روایت دختر یزدگرد، در زمان عثمان به
مدینه برده شده نه در زمان
عمر بن خطاب.
شیخ عباس قمی درباره این روایت می‌گوید: این حدیث مخالف آن حدیث‌هایی است که آوردن دختر یزدگرد را به زمان عمر بن خطاب نسبت می‌دهند و آن حدیث‌ها اشهر و اقوی است.
کلینی (ره) در هویت مادر امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ این حدیث را ذکر کرده است:" چون دختر یزدگرد را نزد عمر آوردند، دوشیزگان مدینه برای تماشای او سر می‌کشیدند و چون وارد مسجد شد،
مسجد از پرتوش درخشان گشت. عمر به او نگریست، دختر رخسار خود را پوشید و گفت: "اف بیروج بادا هرمز" (وای، روزگار هرمز سیاه شود)! عمر گفت: این دختر مرا ناسزا می‌گوید و بدو متوجه شد! امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ به
عمر فرمود: تو این
حق را نداری که به او آسیبی برسانی، به او
اختیار ده که خودش مردی از مسلمانان را انتخاب کند و در سهم غنیمتش حساب کن. عمر به او اختیار داد. دختر آمد و دست خود را روی سر حسین ـ علیه‌السلام ـ گذاشت. علی ـ علیه‌السلام ـ به او فرمود:نام تو چیست؟ گفت:
جهان شاه. حضرت فرمود: بلکه شهربانویه.
سپس به حسین ـ علیه‌السلام ـ فرمود: ای اباعبدالله! از این
دختر بهترین شخص روی زمین برای تو متولد می‌شود و علی بن حسین ـ علیه‌السلام ـ از او متولد گشت. آن حضرت را ابن الخیرتین (پسر دو برگزیده) می‌گفتند؛ زیرا برگزیده خدا از
عرب «هاشم» بود و از
عجم «فارس»".
این روایت از نظر
سند و متن مورد نقد تعدادی از محققان قرار گرفته است؛ مثلاً گفته شده است: در سند آن شخصی به نام "عمرو بن شمر" است که از نظر علما
علم رجال ضعیف بوده و قابل
اعتماد نیست.
از جهت متن نیز اشکالات متعددی شده است مثلا:
اسارت دختری از یزدگرد، به‌شدت محل تردید است.
ازدواج امام حسین ـ علیه‌السلام ـ با چنین دختری در این زمان مورد تردید است؛ زیرا طبق
روایت اول اسارت این دختر در فتح خراسان یعنی در سال ۲۲ هجری و در زمان عثمان بوده؛ درحالی‌که روایت دوم می‌گوید در زمان عمر بوده که اگر این ملاک باشد،
امام در سالی که فتح ایران اتفاق افتاده، بین ۱۰ و ۱۱ سال داشته است؛ زیرا فتح ایران در سال دوم
خلافت عمر بوده؛ بنابراین استبعاد دارد که امام در این
سن زن گرفته باشد.
درباره نَسَب مادر
امام سجاد علیه‌السلام نیز منابع متقدم تاریخی و روایی دچار اختلاف گشته‌اند. برخی مانند یعقوبی (متوفی ۲۸۴ ق)،
، محمد بن حسن قمی
کلینی (متوفی ۳۲۹ ق)،
محمد بن حسن صفار قمی (متوفی ۲۹۰ ق) علامه مجلسی،
شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱ ق)
و شیخ مفید (متوفی ۴۱۳ ق)
او را دختر یزدگرد دانسته‌اند؛ هرچند در نام او اتفاق نظر ندارند.
در مقابل این قول، برخی منابع متقدم و متأخر دیدگاه‌های دیگری مانند سیستانی، سِندی یا کابلی بودن او را متذکر شده و بسیاری از منابع بدون ذکر محل اسارت او، تنها با عنوان «ام ولد» (
کنیز صاحب فرزند) از او یاد کرده‌اند.
برخی نام‌های بزرگان ایرانی همچون
سبحان، سنجان، نوشجان و شیرویه را به‌عنوان پدر او ذکر کرده‌اند.
برای نقد و بررسی این
روایات نمی‌توانیم به بحث‌های سندی این گزارش‌ها تکیه کنیم؛ زیرا هیچ‌یک از اقوال دارای سند مستحکمی نیست. علاوه بر آن‌که بیشتر کتاب‌های تاریخی همانند تاریخ یعقوبی، مطالب خود را بدون ذکر اسناد نقل می‌کنند.
بنابراین باید فقط از راه محتوا به بررسی آن‌ها پرداخت که در این راستا اشکالات زیر خود را نشان می‌دهد:
مهم‌ترین اشکال اختلاف این گزارش‌ها در ذکر نام او و پدرش است که منابع مختلف اسامی گوناگونی همانند شهربانو، سلاخه، غزاله برای او نقل کرده‌اند.
اختلاف این گزارش‌ها در زمان اسارت او نیز یکی دیگر از اشکالات است که برخی آن را در زمان عمر، برخی دیگر در زمان عثمان و برخی مانند شیخ مفید آن را در زمان
خلافت حضرت علی علیه‌السلام دانسته‌اند.
اصولاً کتاب‌هایی مانند
تاریخ طبری و
الکامل ابن اثیر که به‌صورت سال‌شمار جنگ‌های مسلمانان با ایرانیان را تعقیب کرده و مسیر فرار یزدگرد را به شهرهای مختلف ایران نشان داده‌اند، در هیچ موردی به ذکر اسارت فرزندان او نمی‌پردازند؛ با آن که این مسأله، بسیار مهم‌تر از حوادث جزئی است که به آن‌ها اشاره شده است.
برخی نویسندگان متقدم همانند مسعودی، هنگام ذکر فرزندان یزدگرد سوم، دخترانی با نام‌های ادرک، شاهین و مردآوند برای او ذکر می‌کنند که اولاً با هیچ‌یک از نام‌هایی که برای مادر
امام سجاد علیه‌السلام گفته شده، هماهنگی ندارد و ثانیاً خبری از اسارت آن‌ها در تمام نوشته‌های خود به میان نمی‌آورد.
به‌هرحال با مجموعه این قرینه‌ها و دیدگاه‌های دیگری که درباره مادر آن حضرت ـ علیه‌السلام ـ وجود دارد و همچنین با توجه به این نکته که تا قبل از اواخر قرن سوم بیشتر ناقلان، او را از کنیزان سِند یا کابل می‌دانستند،
نمی‌توان به یک اظهار نظر قطعی درباره مادر امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ دست یافت.
پایگاه اسلام کوئست.
